Spośród znaczących wydarzeń kulturalnych, przełom września i października w Czeskim Cieszynie i Cieszynie należy niewątpliwie do Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego Bez Granic. Nie inaczej będzie w tym roku! 33. edycja festiwalu odbędzie się bowiem od 27 września do 5 października. Organizatorzy po raz kolejny przygotowali dla widzów bogaty program, w którym znalazło się 16 przedstawień z Polski, Czech, Słowacji i Węgier. Towarzyszą im wystawy, koncerty i spotkania. Najlepszemu spektaklowi honorową nagrodę Złamanego Szlabanu przyzna międzynarodowe jury. Swojego faworyta wybierze w także publiczność!
– Punktem wyjścia do stworzenia tegorocznego programu był dla nas teatr jako zwierciadło relacji międzyludzkich. Z niecierpliwością czekamy zatem, by wspólnie z naszą wierną publicznością odkrywać głębokie ludzkie emocje i relacje w różnych kontekstach, a więc tym rodzinnym, przyjacielskim, miłosnym, zawodowym, czy też społecznym – wyjaśnia Petra Slováček Rypienová ze stowarzyszenia Člověk na hranici. Trwający 10 dni festiwal zaoferuje w sumie 16 spektakli konkursowych. – Do miast połączonych rzeką Olzą przyjadą teatry z Czech, Polski, Słowacji i Węgier, które prezentować będą swoje spektakle w ośmiu miejscach. Oprócz spektakli przygotowaliśmy bogaty program towarzyszący, w tym koncerty, warsztaty teatralne, spotkania z artystami i wystawy – dodają organizatorzy.
Samo otwarcie festiwalu będzie bardzo nietypowe i doskonale wpisujące się w tegoroczną koncepcję. Pod okiem wybitnego polskiego reżysera Konrada Dworakowskiego, aktorzy czeskiej i polskiej sceny Teatru Cieszyńskiego w Czeskim Cieszynie zaprezentują bowiem dwujęzyczną wersję szekspirowskiego dzieła Romeo i Julia. – Po raz pierwszy w historii festiwalu będziemy mieć własną premierę festiwalową, w dodatku będzie to Szekspir transgraniczny, jego opowieść o miłości z przeszkodami została przez realizatorów przefiltrowana przez doświadczenie mieszkańców podzielonego granicą Śląska Cieszyńskiego. A prezentowana będzie w cieszyńskim gmachu przy placu Teatralnym 1 – mówi Janusz Legoń, dyrektor artystyczny Festiwalu Bez Granic.
Nietypowo zapowiada się spektakl w wykonaniu Teatru Polskiego w Podziemiu z Wrocławia, który przedstawi spektakl Zbrodnia i kara. Z powodu zbrodni Rosjan, których nie potrafimy zrozumieć, w którym wykorzystano fragmenty Zbrodni i kary Fiodora Dostojewskiego. Spektakl powstał pod kierunkiem Jakuba Skrzywanka, a więc jednego z najciekawszych i najodważniejszych reżyserów młodego pokolenia w Polsce.
Spora część tegorocznego programu poświęcona jest twórczości Franza Kafki, którego setną rocznicę śmierci obchodzimy w tym roku w Czechach. – W tym miejscu chcielibyśmy zwrócić uwagę na dwa spektakle, których widzowie nie powinni przegapić. I tak słynne Divadlo na Zábradlí z Pragi odwiedzi Cieszyn z bajkowym kabaretem dla dzieci w wieku od 4 lat zatytułowanym Franz i Kafka, a ostrawskie Divadlo Petra Bezruča zaprezentuje na deskach Teatru im. Adama Mickiewicza adaptację słynnej powieści Proces. W kafkowską nutę uderzy również czeski piosenkarz i autor tekstów Petr Linhart, który w ramach programu Kafka na granicy pojawi się w kawiarni i czytelni Avion w Czeskim Cieszynie. W ramach tego samego projektu, w trakcie trwania festiwalu, odbędzie się także wystawa w Galerii MOST w Czeskim Cieszynie. Z polskiej strony do twórczości Franza Kafki odwoływać się będzie dramat Kafka. Komedia w wykonaniu teatru Malabar Hotel w Warszawy, pokazujący w krzywym zwierciadle – i w atrakcyjnej teatralnie formie – rodzinę doświadczoną posiadaniem artysty-geniusza – mówi Petra Slováček Rypienová.
Węgierski akcent tegorocznego festiwalu stanie się udziałem jednego z najciekawszych i najbardziej oryginalnych niezależnych zespołów teatralnych tego kraju, a więc cieszącego się międzynarodową sławą teatru Maladype Színház z Budapesztu, który w Cieszynie pokaże Penelopiadę według powieści Margaret Atwood. Prezentacja w Cieszynie będzie jego polską premierą, a odbiór spektaklu ułatwi tłumaczenie symultaniczne na język polski.
Falešná nota to tytuł kolejnego spektaklu konkursowego, który zaprezentuje słowackie Divadlo bez masky. W kameralnym dramacie francuskiego autora Didiera Carona wystąpią były minister kultury Republiki Słowackiej Milan Kňažko oraz aktor Emil Horváth. Uwadze widzów nie powinien umknąć również monodram Alma Rosé Mariusza Urbanka, opowiadający historię wybitnej skrzypaczki Almy Rosé, która występowała na scenach największych sal koncertowych Europy. W 1943 roku, ze względu na swoje żydowskie pochodzenie, została uwięziona w Auschwitz, gdzie została dyrygentką obozowej orkiestry kobiecej. Tę potężną historię życia przedstawia jedna aktorka, Sarah Haváčová, której towarzyszy kobiecy kwartet smyczkowy. Spektakl na pograniczu teatru i koncertu odbędzie się w sali dawnej synagogi w Czeskim Cieszynie. Dyskusję wśród widzów festiwalu może natomiast wywołać przedstawienie Kora. Boska zaprezentowane przez Teatr Nowy Proxima, które jest oparte na pomyśle jakby zaczerpniętym z jakiejś ludowej opowieści, w ramach której po śmierci na Korę u wrót nieba czekają Trzy Maryjki.
W ramach czeskiego programu festiwalu Bez Granic wraca także jeden jeden z najbardziej cenionych i odważnych obecnie czeskich autorów i reżyserów Tomáš Dianiška, który zaprezentuje popkulturową groteskę o kobiecie i intelektualiście, filmie, miłości, marzeniach i sprzecznościach. Spektakl Žena filmového kritika zaprezentuje Divadlo pod Palmovkou, które pod kierunkiem Tomáše Dianišky zostało nagrodzone przez festiwalowe jury w 2022 roku za przedstawienie 294 statečných.
Organizatorzy nie zapominają również o młodej widowni. – Zdajemy sobie sprawę, jak ważni są mali widzowie, którzy być może dzięki naszym staraniom wyrosną na widzów regularnie odwiedzających teatry oraz wiernych uczestników wydarzeń kulturalnych. W tym roku przygotowaliśmy dla nich czesko-ukraińską bajkę Červená Karkulka w wykonaniu teatru Drak z Hradca Kralove oraz rodzimą produkcję Sceny Bajka z Czeskiego Cieszyna, która zaprezentuje spektakl Frankenstein. Dla najmłodszych uczestników przewidziane są także warsztaty teatralne Petra Pěnkavy – dodają organizatorzy.
Dla ekstremalnie niedorosłych widzów przeznaczone jest także widowisko Tu TUTU Teatru Sztuka Ciała z Warszawy, wyczarowane z tiulu, z zabawą sensoryczną i muzyką na żywo, tworzony przez aktorki-pedagożki. Z kolei dla dzieci od lat 10 i młodzieży przeznaczony jest Tajemniczy ogród, zderzony z muzyką, dziecięcą ekspresją i doświadczeniem osób o alternatywnej motoryce.
Do najszerszych kręgów publiczności skierowany jest spektakl grany w plenerze (dziedziniec cieszyńskiego Zamku), a zatytułowany Pędy, będący atrakcyjnym wizualnie widowiskiem z udziałem roślin i z muzyką na żywo, przygotowanym przez Teatr Sztuka Ciała oraz muzyczno-teatralny performance Zorki Wollny Polsko : Česko. Sound mach realizowany przez artystkę z udziałem mieszkańców Cieszyna i Czeskiego Cieszyna. Pokaz ten jest finałem trwającego od wielu miesięcy procesu twórczego.
Wspomniane na początku imprezy wystawy obejmują polsko-czesko-słowacko-węgierską prezentację rzeźb zatytułowaną Jeźdźcy – przygotowaną z inicjatywy polskiego rzeźbiarza Bronisława Krzysztofa. W ekspozycji prezentowanej w Domu Narodowym w Cieszynie udział biorą: Bronisław Krzysztof (Polska), Milan Lukáč (Słowacja), Marek Brzózka (Węgry), Peter Nižňanský (Czechy), Vít Bojňanský (Słowacja), Krzysztof Krzysztof (Polska), Igor Mosný (Słowacja). Wernisaż odbędzie się w dniu inauguracji festiwalu. Z kolei czeskocieszyńska galeria Půda, od zawsze związana z festiwalem, już od 20 września zaprasza na polsko-czeską wystawę Dialogi z przedmiotami / Dialogy s předměty, w ramach której swoje prace zaprezentują Joanna Imielska i Dáša Lasotová. W połowie września na ogrodzeniu Parku Pokoju w Cieszynie pojawi się plenerowa wystawa polskiej fotografii teatralnej – plon kolejnej edycji ogólnopolskiego konkursu organizowanego przez Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie.
W programie festiwalu znajdą się dwa koncerty muzyczne. Oprócz wspomnianego wcześniej koncertu Petra Linharta, na zakończenie festiwalu zaprezentujemy muzyczne spotkanie z kulturą czeską współtworzone przez zespół Chwila Nieuwagi i Kubę Blokesza z gościnnym udziałem głośnego w Czechach kompozytora, autora, konferansjera i piosenkarza Jiříego Krhuta, zatytułowane Morawska Brama.
Organizatorzy festiwalu zapraszają także do udziału w spotkaniach z gośćmi festiwalu! I tak bohaterem tradycyjnego Popołudnia Mistrza będzie Konrad Dworakowski – reżyser, dyrektor i pedagog, twórca tegorocznej, transgranicznej inscenizacji Romea i Julii. Dla zainteresowanych teatrem i kulturą czeską ważną częścią festiwalu będzie promocja książki Emila Františka Buriana Wybór pism o teatrze, muzyce i polityce. To wydany w 2023 pierwszy polski wybór pism jednego z najważniejszych przedstawicieli czeskiej awangardy teatralnej i muzycznej I poł. XX wieku. Z kolei gratką dla miłośników historii lokalnej będzie spotkanie zatytułowane Skřivánek by Skrzywanek, w ramach którego Paweł Skrzywanek (wrocławianin, z zawodu historyk, od czasów studenckich związany ze środowiskiem Solidarności Polsko-Czechosłowackiej, ojciec reżysera Jakuba Skrzywanka) wydobędzie z mroków przeszłości powiązania swojej rodziny ze Śląskiem Cieszyńskim (działająca od 1880 fabryka mebli i tartak Jana Skřivánka).
Międzynarodowy Festiwal Teatralny Bez Granic organizowany jest przez cieszyński oddział regionalny Solidarności Polsko-Czesko-Słowackiej oraz stowarzyszenie Člověk na hranici. Współorganizatorami są Teatr im. Adama Mickiewicza w Cieszynie, Zamek Cieszyn i Cieszyński Ośrodek Kultury Dom Narodowy. Po szczegółowe informacje o programie, a także w celu zakupu biletów zapraszamy na stronę: www.borderfestival.eu.
„Tramwaj Cieszyński” jest patronem medialnym festiwalu.
