W jedyn a trzycatym nomerze naszego TRAMWAJU, dómy się do rzeczy s jednym fest uczónym profesorym ze Zaolzio. Jako mało kierymu podarziło mu sie miyszkać aże w piyńciu państwach, a przi tym, ani roz sie nie przekludzoł. S młodzioków moło isto dzisio gdo wiy, że przed drugóm a niskorzij aji po drugi Wojnie Światowej Europa szybowała granicami tam a spadki i skyrs tego nikiere dziedziny co chwilem miały inszego póna. Chocioż fórt szybowali tymi granicami to Karpyntno w kierej rodzóny je tyn nasz profesor dycki była i je do dzisia na Zaolziu. Ku tymu eszcze trzeja przidać, że tego panoczka, ło kierym dzisio bydzie rzecz, łod młodu fest zajimało to nasze cieszyński prawiyni.
Karol Daniel Kadłubiec – polski etnograf i historyk literatury, badacz kultury, folkloru i języka Śląska Cieszyńskiego. Absolwent polskiego liceum w Czeskim Cieszynie, oraz Uniwersytetu Karola w Pradze. Były wykładowca Uniwersytetu Ostrawskiego, oraz Uniwersytetu Karola. Pełnił także funkcję Kierownika katedry Polonistyki i Folklorystyki, a także kierował Etnicznym Instytutem na Uniwersytecie Ostrawskim. Pracował także na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach-Filia Cieszyn, jako kierownik Zakładu Folklorystyki Ogólnej i Stosowanej. W okresie późniejszym pracował także w katedrze Pedagogiki, Psychologii i Antropologii w Akademii Techniczno – Humanistycznej w Bielsku -Białej. W roku 1994 uzyskał tytuł profesora historii literatury. Jest także czynnym i aktywnym członkiem Polskiego Związku Kulturalno – Oświatowego.
Fryderyk Dral: Panie Danielu prziszliście na raje, coby se z czytmiorzami naszego TRAMAJU pofulać i podrzistać po naszymu. Zaolziocy o Was prawióm, że drugigo takigo szykownego panoczka, kiery mo we starości to wszecko jako rzóndzóm, abo prawióm tustelocy po naszymu na wszeckich dziedzinach Śląska Cieszyńskiego ni ma i dłógo eszcze nie bydzie. Skyrs tego móm do Was takóm wielkóm pytke, cobyście to wszecko co przez całe swoji żywobyci żeście zaimawego nazbiyrali na swój pukiel, rzekli to po naszymu czytmiorzóm TRAMWAJU.
Karol Daniel Kadłubiec: Jak żech chodził do szkoły.
Pochodzym z Karpyntnej, o kierej sie śpiywo, że tam zdechnył kóń i tymu by my se mieli dać po półce. W moji chałupie, kiero była stawiano jeszcze w XIX wieku, mieszkali karpynccy fojtowie, tymu sie tu nazywo Na Fojstwiu. A nie jyny to, bo w jizbie, w kierej żech prziszeł na świat, mój prastarzik uczył polski dziecka – jinszych tu nie było. Był to rok 1872. A jak jizba była za mało, bo wtedy łojcowie mieli moc pociech, prastarzik doł grunt pod szkołe murowanóm, w kierej piyrszym kierownikym był Jan Pilch. Postawił se tu aji dóm. Do dzisio tu nazywajóm Do Pilcha, a w nim sie urodził Stanisław Hadyna. A było to tak. Pilchowie mieli trzi cery, nejmłodszo była Emilka i, jak była starszo, łuczyła z tatóm tutejsze dziecka. Ale zaroz za miedzóm, w Bystrzicy uczył rechtór Jurek Hadyna ze Zamarsk. Muzykant, folklorysta. W Jabónkowie sie spotkoł z Emilkóm łod Pilcha i już ji nie łopuścił do kóńca życio. Jakisi czas przebywali w chałupie kierownika. I teraz już wiymy, skónd sie wziył na Karpyntnej prziszły wielki muzyk, kiery wymyśloł i stworził „Ślónsk“. Dycki potym mówił i pisoł, że gdyby nie ta Karpyntno, nigdy by tego nie zrobił. Tu posłóchoł, jak śpiywali pastyrze, pastyrki, i tak mu ty pieśniczki wrosły do serca, że już potym szeł z nimi przez całe żywobyci. I chcioł jich pokozać całymu światu, pokozać prowde ło Ślónsku. I pokozoł. Helokały jistebniański dziełuchi a jejich echo leciało łod Nowego Jorku do Tokija.
Mieszkoł tu aji Hadynów łujec. Nazywoł sie Jurek Kaleta. Na Karpyntnej byli sami Kaletowie, sami Polocy, sami wanielicy. Tyn Jurek był człowiek ekstra. Malowoł na ścianach. W chałupie Pilcha wszyscy sie chodzili dziwać na jego Droge do Emaus, ale to nie było nic, jak to porownómy z tym, co zrobił na gospodzie Jana Kotasa. Stanisław Hadyna spómino, że Kaleta stoł na wysoki drabinie i na gospodzkim murze malowoł wielkigo lwa. Tak wielkigo, że nigdy już potym na Karpyntnej nie widzioł wiynkszego. Ani firma filmowo Metro-Goldwyn-Mayer ni miała wiynkszego. Hadyna w nim widzioł Michała Anioła, jako w Kaplicy Sykstyński maluje Sónd Łostateczny. Ale tyn sławny karpyncki malyrz ni móg dostać posady ani w Krakowie, ani we Lwowie, tóż sie zebroł i pojechoł do Salzburga, kaj potym sie stoł dyrektorym bankowym. Mo tam do dzisio swojich potómków.
Karpyntno była wtedy nejpiekniejszo dziedzina na świecie – tak jóm aji łopisoł Hadyna. I to był fakt. Gónili my po lasach, łónkach i co ciekawe, do żodnego sie nie dorwoł żodyn klyszcz ani jinsze plugastwo. W potokach my chytali ryby. Nejwiyncy jich było pod gaciami, skónd my wycióngali pstróngi, jak wody nie było za tela. Na naszym stawie my grali hokej, bo każdo porzóndno gazdówka musiała mieć staw, kiery my nazywali kowiorym. Jak zamarznył, a zimy bywały ni taki jako dzisio, na bóty my prziszrubowali łyżwy, nazywane wtedy szlitszuchami, kije do rynki i wio za jakimsi kónskym gumy. Nejwiynksze hokejowe zapasy widzioł Liberdów staw, na kierym grali dziedziniorze przeciw budónczanóm. Tu wyjaśnióm, że budónczanie mieszkali we sztyrzóch murowanych budynkach, kiere na Karpyntnej postawił trzyniecki werk. Każdy synek też mioł skije zrobióne z jasiyniowego drzewa, na nich były wiónzania, nazywali my jich bindunkami, ze skury, nieskorzi już miały taki fedry w zadku. Na nich my zjyżdżali kany jakóm grape, kopiec, robili my skocznie w Kukawie, na Pańskim Placu, a Na Kalyciónce była nejwiynkszo. Tam szło skoczyć aji przez dwacet metrów. Tóż to było cosi! Dziecka wtedy góniły, bawiły sie na świyżym lufcie a nie ślynczały w chałupie. U nas za stodołóm my łorganizowali aji letni łolimpiady. Skokali my do wyrchu, do dalki, chybali my dyskym, gónili my na miedzy sprinty, a na wszystko mioł łoko mój tata, nauczyciel w szesności szkołach na Zaolziu, kiery był wielkim sportowcym aji folklorystóm. I po nim żech to zdziedził. W roku 1934 łuczył w Bystrzicy. Dowiedzioł sie, że w Salzburgu sóm wielki festiwale wielkigo Mozarta i że tam dyryguje nejwiynkszy z wielkich, sóm Arturo Toscanini. I co zrobił. Namówił kolege Karola Bobra, wziyli stare koła, siedli na nich i pojechali posłóchać niebiański muzyki. Za trzi tydnie już zaś byli dóma i do kóńca życio spóminoł, jako jechali przez Semmering, Leoben aż dojechali tam, kaj chcieli. Bicykle wtedy wożyły ze trzicet kilo, miały jyny kete i po jednym zymbatym kole w przodku i w zadku. Hamowało sie ketóm aji brymzóm na przedni rynksztangli. Kómu by sie dzisio chciało!!! Po moc a moc rokach żech tóm ceste przejechoł autym i ni mogym uwierzić, że łóni to pokónali na tych bicyklach. Jak żech mioł z piyńć roków, zebrali mie tatowie do Teatru w Cieszynie. Było to za Niymców i grali bajke ło królewnie śniegu, Schneewittchen. Zaczarowano królewna leżała w szklannej tróhle, a królewicz ku ni wjechoł na prowdziwym kóniu. Jakby z nieba spod, bo tam je scyna, kiero sie łobraco, tóż znienazdanio sie pokozoł. Były tam prowdziwe karzełki, wszystko było prowdziwe i ta wielko radość, że królewna łożyła, że było wiesieli, a my sie łokropnie z tego radowali, choć żech nie rozumioł, co mówióm. Widzym, jakoby to było teraz, wryło sie to do mnie na dycki. I tu widać, jaki wielki znaczyni majóm bajki dlo dusze małego człowieka.
Po karpyncki ludówce żech szeł do bystrzicki wydziałówki. Z chałupy żech to mioł ze sztyry kilometry w jednóm stróne. W zimie my chodzili pieszo a jak już śniega nie było, wycióngali my koła i wio. Piyrsze mi tata kupił w Bystrzicy łu Szurmana. Nazywało sie „eska“ i słóżyło mi kupa roków. W Bystrzicy był wtedy polski klub sportowy Gróń, za kiery my grali fusbal. Nikierzi nasi rechtorzi też za niego grali, tóż nas wcióngli też. Grało sie w niedziele. Jak wygroł Gróń, w pyndziałek sie nie pytało, ale jak też przegroł, lepi było zostać w chałupie. Dyrektorym szkoły był wtedy Jan Kozieł. Nigdy nie zapómnym, jak nóm czytoł Potop, jak Kmicic czołgoł sie ku szwedzki kolubrynie i ty jego słowa: „Naści, piesku, kiełbasy…“. To było wielki świynto, to czytani Sienkiewicza. Móm to przed łoczami, aji w sercu, w sumieniu. Gróń też łorganizowoł roz za rok sportowy dziyń, tóż też my tu skokali, gónili i wtedy tu żech zacznył myśleć jakosi jinaczy ło sporcie. Wgryzech sie do trynowanio, na karpyncki miedzy my łodmierzili 60 aji 100 metrów, tata mioł stopery i tu był poczóntek moji lechki atletyki, kiero szła sy mnóm przez kluby w Trzyńcu i Pradze, ale ło tym nieskorzi. Ja, alech też zapómnioł powiedzieć, żech sie łuczył grać na skrzipcach u pana Szurmana, byłech w szkolnej łorkiestrze, a jakisi egzamin żech robił aji w cieszyński szkole muzycznej. Musiołech mieć przepustke, aby mie przez most puścili. A powiym, że gróm do dzisio, bo w muzyce je jinszy świat.
Z wydziałówki żech szeł do szkoły w Czeskim Cieszynie. Nazywała sie Jedynastoletnio Szkoła Średnio, czyli dzisiejsze liceum. Jeździli my autobusym, w Trzyńcu my przesiadali. Wszyscy mówili po naszymu. I my, i ci, co chodzili do czeski szkoły. Człowiek nie poznal, gdo je gdo. Dzisio je to już ganc jinaczy. Jyny polski dziecka mówióm gwaróm. W szkole na pauzach też jyny dźwiynczała naszo piyrszo mowa, a tej literacki my sie łuczyli na lekcyjach. Rechtorzi mówili poprawnie, choć wszyscy wyrośli w gwarze, mieli jóm radzi i też ji łużywali, ale ni w szkole. Piyrszy roz żech tu poznoł, że dziecka łod Jabónkowa mówiły jinaczy. Tóż my sie kapke ś nich wyśmiywali, że „maszina jadzie do Ciaszina“. Po naszymu to było, że „maszyna jedzie do Cieszyna“. Łóni kapke „przisiustkowali“, mówili miynko a my na to nie byli zwykli, tóż my sie z poczóntku dziwili.
Po maturze żech nie wiedzioł, czy jiść na medycyne, czy na humanistyke. Wybroł żech to drugi i pojechoł do Pragi na nejstarszy w tej czynści Europy uniwersytet. Synek z Karpyntnej, kiedy gónił po miedzach, naroz był we wielkim mieście. Było mie teschno za tymi polami i miedzami, za tym dómym jedynym na świecie. Jak żech jechoł ku chałupie, to mi serce skokało z radości, jak żech łod ni łodjyżdżoł, żol mie łogarbowoł. Ale żech se zwyknył. Mówióm, że człowiek se zwyknie aji na szubiynice. Sztudynci tu byli sympatyczni, aji spoza granice. Byli tu aji z Móngolije. Z jednym żech jakisi czas mieszkoł, wszyscy sie pilnie łuczyli, tóż po roku sie szło ś nimi domówić. Nie wiym, czy jo bych do móngolskigo tak pryndko wloz jako łóni do czeskigo. Na filologiji słowiański byli rechtorzi, kierych znoł cały świat – Havránek, Mukařovský, Skalička, Horálek, Krejčí. Moc żech sie łod nich dowiedzioł aji ło jynzyku, ło literaturze, aji ło folklorze. To były jinsze czasy. Nie było Internetu, nic nie szło ścióngnyć, tóż siedzieli my na wykładach, posłóchali tak, że muche było słyszeć, pisali my wszystko, ślynczeli w bibliotekach. Poloków ze Zaolzio sie wtedy łuczyło w Pradze masa, tóż my założyli polski klub, schodzali my sie każdy pióntek, tańczyli my tańce cieszyński i narodowe, kiere sie wszystkim łokropnie podobały. W Pradze był też akademicki klub sportowy „Slavia“, bardzo dobry, tóż za niego żech gónił nejczynści 400 metrów. Niezapómniane były zawody na Strahowie, w kierych sztudynci z uniwersytetu sie bili z tymi z politechniki. Nejczynści my wygrowali, aji potym na mistrzostwach akademickich całej republiki, do kierej patrzili wtedy aji Słowiocy.
Jak żech tu kóńczył szkołe, mógech tu zostać, bo mi kwartyr dowały kluby sportowe, kiere miały lechkóm atletyke, mógech tu aji robić w Instytucie Etnografije a Folklorystyki, ale cióngło mie do dómu. Do gróni, do Łolzy, do pieśniczek, do tego po naszymu.
Promocyja była szumno w auli, kiero pamiynto cysorza Karola IV. Potym mie wziyli na wojne, narukowołech też do Pragi, do klubu sportowego „Dukla“, kiery we fusbalu sie czynsto bił ze zabrzańskim „Górnikym“, ale mie tam nie było, boch do balóna nie kopoł.
Nó a potym sie zaczło prowdziwe życi. Dostołech robote w czeskocieszyńskim Technikum Rolniczym, i tu był poczóntek moji karyjery rechtorski. A jak to było dali? Je tego moc do połopowiadanio, tóż tu skóńczymy, a jak sie jeszcze kiejsi spotkómy, tóż Wóm ło tym powykłodóm.
