- reklama -
Franciszek Popiołek pochodził z przeciętnej rodziny chłopskiej. Urodził się w Czułowie, niewielkiej wiosce podkrakowskiej w 1868 roku. Tam też rozpoczął edukację szkolną. Był zdolnym, wyróżniającym się uczniem, co skłoniło jego nauczycielkę do przekonania jego ojca, by posłał syna do gimnazjum w Krakowie. Na owe czasy było to coś wyjątkowego – był pierwszym gimnazjalistą z wioski. Pierwsze lata były trudne ze względu na złą sytuację materialną; w kolejnych było mu łatwiej dzięki udzielanym korepetycjom. W wolnym czasie zwiedzał podkrakowskie okolice. Po ośmiu latach nauki gimnazjalnej z wyróżnieniem w 1889 roku zdał maturę. Po wstąpieniu do seminarium duchownego księży misjonarzy na Stradomiu rozpoczął studia teologiczne na Uniwersytecie Jagiellońskim – wybór był podyktowany decyzją ojca, że tylko na takie studia będzie udzielał pomocy materialnej. Gdyby Franciszek Popiołek mógł swobodnie decydować, prawdopodobnie wybrałby filologię klasyczną. Studia wraz z dwójką innych studentów chciał zakończyć w USA. Władze kościelne w Krakowie uznały te plany za wyraz braku posłuszeństwa i zbytniej niezależności, za co wyrzuciły całą trójkę z seminarium. W tej sytuacji Franciszek Popiołek po wystaraniu się u rodziny o pożyczkę wstąpił na Wydział Filozoficzny UJ, na studia historyczne. Poza historią uczestniczył w zajęciach z filologii słowiańskiej i niemieckiej oraz z pedagogiki.
Mając w zamiarze dysertację doktorską, po zakończonych studiach bezskutecznie ubiegał się o posadę nauczyciela w Krakowie lub okolicy. Z planu przygotowania doktoratu musiał zrezygnować z uwagi na to, że etat zaproponowano mu w gimnazjum w Jaśle i tam od września 1895 roku podjął pracę. Było to zbyt daleko od Krakowa jak na ówczesne możliwości częstego dojazdu. Następnie trzy lata pracował w gimnazjum w Sanoku. Zdał w tym czasie zawodowe egzaminy nauczycielskie. Z pracy nie do końca był zadowolony, ponieważ zamiast preferowanej historii uczył głównie języka polskiego, niemieckiego i łaciny. Nie podobało mu się także to, że zespół pedagogiczny był skłócony. Przełomowy w karierze nauczycielskiej Franciszka Popiołka był rok 1899. Po zakończonych powodzeniem staraniach podjął pracę nauczyciela historii i geografii w gimnazjum polskim założonym kilka lat wcześniej przez Macierz Szkolną dla Księstwa Cieszyńskiego (od 1 września 1903 r. gimnazjum państwowe). W gimnazjum pracował do 1932 roku, przy czym odejście było spowodowane w dużej mierze naciskami urzędników sanacyjnych. Od 1914 roku pełnił funkcję dyrektora (nominacja ministerialna 1919 rok). W tym czasie szkoła ta przechodziła złożone przemiany organizacyjne typu podział na gimnazjum klasyczne i matematyczno-przyrodnicze. Przyłączono do niej likwidowane z powodu braku chętnych gimnazjum niemieckie i niemiecką szkołę realną. W efekcie spotkały się różne programy nauczania i różne języki wykładowe. Gimnazjum to w okresie międzywojennym, obok gimnazjum im. Batorego w Warszawie, zaliczane było do najlepszych szkół w Polsce.
Oprócz pracy w szkole Popiołek zasiadał w Komisji Egzaminacyjnej dla nauczycieli, prowadził wykłady na Wyższych Kursach Nauczycielskich. Obowiązki zawodowe łączył z pracą społeczną oraz naukową. Aktywnie działał w Macierzy Szkolnej, zarządzie cieszyńskiej Czytelni Ludowej, Towarzystwie Pedagogicznym, Polskim Towarzystwie Ludoznawczym. Jego memoriały, w tym także napisane po francusku i angielsku, dotyczące stosunków narodowościowych były wykorzystywane przez polskich dyplomatów podczas negocjacji granic. W wolnym czasie z zamiłowaniem uprawiał turystykę rowerową – zarówno po Śląsku Cieszyńskim, jak i dalej.
Okres od zakończenia pracy w gimnazjum do wybuchu II wojny światowej w dużej mierze Franciszek Popiołek poświęcił na pracę archiwizacyjną i studiowanie w Muzeum Miejskim dokumentów komory cieszyńskiej, książąt cieszyńskich, Habsburgów. Był kustoszem przeniesionych do Muzeum Miejskiego zbiorów Towarzystwa Ludoznawczego.
Większość czasu podczas II wojny światowej ze względów bezpieczeństwa spędził w Krakowie. Korzystając z wypożyczanych mu potajemnie materiałów z Biblioteki Jagiellońskiej, opracowywał m.in. materiały dotyczące dziejów hutnictwa żelaza na ziemiach polskich. Zwieńczeniem powyższych badań były książki: Opieka społeczna w przemyśle hutniczo – górniczym na ziemiach polskich (1946) oraz Dzieje hutnictwa żelaznego na ziemiach polskich (1947).
W 1946 roku wrócił do Cieszyna. Prowadził studia archiwalno-biblioteczne. Publikował w miejscowej prasie i periodykach, w tym w wychodzącym w Czeskim Cieszynie polskojęzycznym „Zwrocie”. W 1948 roku po wcześniejszej prośbie Rady Miejskiej Cieszyna Senat Uniwersytetu Jagiellońskiego nadał Franciszkowi Popiołkowi tytuł doktora honoris causa za zasługi na polu pracy naukowej i narodowej. Ze względu na podeszły wiek uhonorowanego uroczystość nadania tytułu odbyła się w Teatrze im. A. Mickiewicza w Cieszynie. Laureat znakomitą łaciną dziękował za wyróżnienie. Ostatnie lata życia spędził u córki w Krakowie. Początkowo był tam bardzo zgorzkniały, zamknięty w sobie. Po przypadkowym spotkaniu na spacerze na plantach Juliana Przybosia (znali się z czasów, gdy poeta był nauczycielem gimnazjalnym w Cieszynie w latach 1933-1937) Franciszek Popiołek powrócił do aktywnego zbierania i opracowywania znajdujących się w Bibliotece Jagiellońskiej materiałów historycznych związanych z Cieszynem.
Plon pisarski Franciszka Popiołka to kilkaset rzetelnych opracowań, dla których bazą było dogłębne poznanie dokumentów archiwalnych. W dużej mierze tematyka odnosi się do Śląska, przede wszystkim Cieszyńskiego. Debiutował tematyką regionalną w 1904 roku publikacją pt. Dzieje Cieszyna od założenia miasta do czasów nowszych. Zawarł w niej informacje o genezie miasta, stosunkach społecznych, ekonomicznych, narodowościowych, szkolnictwie, sprawach kościelnych. W latach 1913-1916 ukazały się w formie zeszytów Dzieje Śląska Austryackiego – pierwsze całościowe ujęcie historii ziemi cieszyńskiej. Praca była dedykowana miejscowym nauczycielom. W 1919 wydał Dzieje Cieszyna (powstanie miasta, ustrój polityczny, miasto a komora, skład mieszczaństwa, cechy, wyszynk piwa, wyszynk wina, miasto a szlachta, majątek gminny, budżet, sprawy religijne, stosunki narodowościowe, rozwój miasta).
Ważnym zakresem działalności Franciszka Popiołka było spolszczanie i opracowywanie map. Wykorzystywane one były między innymi na użytek szkolny. Przykładowe:
• 1919 rok – Rozsiedlenie ludności w Księstwie Cieszyńskim (na podstawie spisu z 1910 r.). Polskie Kresy zachodnio-południowe (opracowana wspólnie z Tadeuszem Golachowskim, podziałka 1:300 000);
• 1936 rok – szczegółowa mapa powiatów cieszyńskiego i bielskiego (opracowali Zygmunt Lewicki i Franciszek Popiołek, podziałka 1:50 000).
Liczne artykuły Popiołka ukazywały się m.in. w „Dzienniku Cieszyńskim”, „Gwiazdce Cieszyńskiej”, „Nowinach Śląskich”, „Miesięczniku Pedagogicznym” (wydawane w Cieszynie pismo poświęcone sprawom szkół powszechnych) czy „Zaraniu Śląskim”. Szczegółowy wykaz dzieł Franciszka Popiołka (295 pozycji), obejmujący lata 1904-1938, został opracowany przez Ludwika Brożka i dedykowany Franciszkowi Popiołkowi z okazji 35-lecia pracy naukowej (1903-1938). Ukazał się w kwietniowym numerze „Zarania Śląskiego” z 1938 roku.
Bibliografia:
1. L. Brożek, W. Olszewicz, Dyrektor Franciszek Popiołek, „Zaranie Śląskie”, Cieszyn, Kwiecień 1938, RXIV, Z.2, str. 65-70.
2. L. Brożek, Bibliografia Franciszka Popiołka. Z okazji 35-lecia pracy naukowej (1903-1938), „Zaranie Śląskie”, Cieszyn, Kwiecień 1938, RXIV, Z.2, str. 120-136.
3. M. Dyba, Historyk Ziemi Cieszyńskiej Franciszek Popiołek (1868-1960), „Pamiętnik Cieszyński”, Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Cieszynie, 1994, T.9, str.114-131.
- reklama -
