Czechowicki American Dream

0
3127
- reklama -

Na przełomie XIX i XX wieku w Galicji funkcjonowało ponad 250 przedsiębiorstw naftowych, które posiadały 1831 czynnych szybów naftowych oraz 260 szybów w wierceniu.

Największą ilość szybów naftowych posiadały przedsiębiorstwa: Towarzystwo Karpackie (24), Tow. Naftowe „Galicja” (10), Laupenmuhlen i Fanto & Co.(10), Tow. Ryckie (7), Tow. dla Przemysłu Naftowego (7), Mikucki & Perutz, Ks. Lubomirska i sp., Franciszek hr. Zamoyski, Intosh. Najpojemniejsze magazyny ropy należały do firm: Towarzystwo Aukcyjne „Petrolea”, Krajowy Związek Producentów Ropy, Towarzystwo Karpackie, T.A.”Galicja”, Vacuum Oil Company, T.A. „Union”,Towarzystwo Naftowe Ks. Turn-Taxis oraz Towarzystwo Naftowe Ks. Braganza.

W 1905 roku w Cesarstwie Austro-Węgierskim działały 72 rafinerie, z tego na terenie Galicji 54. Największe rafinerie Cesarstwa działały w: Boguminie, Kralupach, Dziedzicach, Trzebini, Kolinie, Armafusito koło Budapesztu, Trieście, Rijece i Floridsdorfie koło Wiednia. Najwięcej podatku za rok 1904, zapłaciły: rafineria w Trieście (1,6 mln Koron), Gliniku Mariampolskim (1,47 mln), Dziedzicach, Boguminie, Florisdorfie (po 1,42 mln), Pardubicach (1,3 mln), Drohobyczu (1,1 mln) i Trzebini (0,9 mln). Wartość produkcji wszystkich rafinerii Cesarstwa, w 1905 roku, wyniosła 120 mln koron. Największymi odbiorcami austro-węgierskiej ropy i jej produktów były: Niemcy, Francja, Szwajcaria, Turcja, Belgia i Włochy.

Zarząd Vacuum Oil Company w Wiedniu w 1901 roku podjął decyzję o budowie największej i najnowocześniejszej rafinerii w Czechowicach na Śląsku Austriackim. Plan budowy zakładu  przedstawili Walnemu Zgromadzeniu spółki – w Wiedniu 8 czerwca 1901 roku – Friedrich Schildt, Georg Wilhelm Hooker oraz Selen Jale Osborne. Projekt przyjęto jednogłośnie. Kapitał zakładowy Vacuum Oil Company w Czechowicach (20 mln koron) był oparty na zasobach finansowych trustu Standard Oil Company z Nowego Yorku, należącego do Johna D. Rockefellera. Od 1911 roku, spółka w Czechowicach, wchodziła w skład koncernu Socony Vacuum Oil Incorporation New York. 

- reklama -

W budapeszteńskiej siedzibie spółki opracowano cele i działania dla czechowickiej rafinerii. Zakres działań obejmował produkcję, handel, eksport oraz import surowca i produktów, licencje, zezwolenia i wszelkie kwestie prawne związane z tą działalnością. Przedmiotem działalności handlowej miały być oleje, smary, tłuszcze oraz ich mieszaniny. 

Spółka rozpoczęła działalność 5 maja 1905 roku, w oparciu o zarządzenie Cesarsko-Królewskiego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z dnia 16 grudnia 1895 roku. 9 maja 1905 roku przyjęto statut, który określał cele firmy oraz ustanawiał władze spółki. Siedziba spółki Vacuum Oil Co. znajdowała się w Czechowicach.

Czechowice wybrano ze względu na świetne usytuowanie w pobliżu szlaków kolejowych łączących przyszłą rafinerię z kopalniami ropy naftowej w Borysławiu, Drohobyczu i Bitkowie. 

Aby zapewnić odpowiedni poziom produkcji czechowickiej rafinerii, spółka Vacuum Oil Company podpisała umowy na dostawy ropy naftowej z 32 galicyjskimi kopalniami. Posiadała własne szyby naftowe w Bitkowie, Borysławiu, Rajsku, Lipnikach i Paszowie. Bliskie sąsiedztwo z zagłębiami w Karwinie, Bohuminie, Trzyńcu, Ostrawie oraz z niemieckim Górnym Śląskiem gwarantowało rynki zbytu, m.in. dla górnictwa i hutnictwa. Duże znaczenie dla działalności rafinerii miały korzystne podatki i niskie taryfy kolejowe, jakie obowiązywały w Cesarstwie Austriackim (np. taryfa na surową ropę była o 1/3 niższa niż na gotowe wyroby z niej). 

Jesienią 1901 r., pracownicy spółki podjęli rozmowy z Leonem Teodorem Zipserem z Bielska w sprawie nabycia gruntów pod budowę rafinerii. W ich wyniku, Zipser odsprzedał część koloni „Gaj” pod tą inwestycję. Budowę rafinerii rozpoczęto na początku 1902 roku od wykopania kanałów i rowów, karczowania lasu oraz od przygotowania placu budowy. Montaż instalacji przemysłowych rozpoczęto z końcem 1904 roku, a produkcję rozpoczęto w maju 1905 roku.

Największym mankamentem zakładu był brak bocznicy kolejowej oraz ramp rozładunkowych. Początkowo korzystano z pomocy stacji w Dziedzicach oraz z ramp należących do austriackiej rafinerii „Schodnica”. Rafinerie sąsiadowały ze sobą przez płot. Korzystały wspólnie z dróg dojazdowych, urządzeń wodno-kanalizacyjnych, kanałów i wodociągów, także przysługiwało im  prawo wolnego przechodu i przejazdu. Gdy w 1905 roku wygasł Amerykanom kontrakt na udostępnianie bocznicy kolejowej, przez ponad rok przewożono ropę i jej produkty konnymi zaprzęgami i 30 ciężkimi beczkowozami. Zarząd rafinerii po uzyskaniu stosownych zezwoleń, wybudował własną stację kolejową Czechowice-Vacuum (dziś: Czechowice Przystanek), która uniezależniła ją od pomocy „Schodnicy”. Stacja zaczęła działalność 15 stycznia 1906 roku.

Austriacy od początku istnienia amerykańskiej rafinerii dążyli do sparaliżowania wszelkich prac budowlanych a później do wstrzymania produkcji. Amerykanie mieli jednak tę świadomość i dobrze przygotowali się do tej batalii. Posiadali wszelkie potrzebne licencje, zezwolenia i koncesje na budowę i produkcję, a całe sztaby świetnie przygotowanych prawników obalały wszelkie zarzuty Austriaków. Właściwy poziom przerobu, 35.000 ton/ rok, czechowicka rafineria osiągnęła na przełomie 1907/1908 roku.

Wraz z budową rafinerii, Amerykanie rozpoczęli budowę domów dla swoich pracowników, kadry zarządzającej, inżynierów i robotników (wszystkie zachowały się do dnia dzisiejszego przy ulicy Łukasiewicza). Firma Karola Korna z Bielska wybudowała siedzibę dla zarządu spółki, portiernię i mieszkania dla władz spółki. Wybudowano także willę z ogrodem dla dyrektora rafinerii, która również się zachowała przy ulicy Prusa. Pierwszym dyrektorem generalnym Vacuum Oil Company w Czechowicach został Selen Jale Osborne. 

Dla potrzeb pracowników rafinerii uruchomiono sklep zakładowy (konsum), stołówkę, kasyno fabryczne oraz bibliotekę związkową. W zakładzie funkcjonowała kasa pożyczkowa i Kasa Chorych. Zarząd Vacuum Oil Company nadawał wzorowym pracownikom złote, srebrne i brązowe odznaki, zdobione diamentami i rubinami ze stylizowaną sylwetką gargulca. 

Rafineria przetrwała wszystkie ataki Austriaków i w 1912 roku była już największą w północnej części Cesarstwa. Działania wojenne I wojny światowej nie objęły swym zasięgiem Czechowic, więc spółka  przetrwała ją bez problemów. Rafineria „Schodnica” w 1926 zbankrutowała, a jej  tereny przejął 2 lata póżniej amerykański koncern i użytkował je aż do końca 1944 roku.

Władze odrodzonego państwa polskiego przedłużyły amerykańskiej spółce zgodę na działalność produkcyjną na zasadach zezwolenia z 1905 roku. Amerykanie zachowywali własność całego majątku trwałego, a władze polskie ustalały ogólne kierunki rozwoju firmy oraz prowadziły nadzór państwowy nad spółką. W 1919 roku władze VOC w Wiedniu uchwaliły nowy statut spółki i podwyższyły jej  kapitał zakładowy do 5.mln koron (tj. 3.500.000 marek polskich), podzielonych na 1250 akcji. Siedzibą spółki w Polsce były Czechowice, a zakres jej działania rozciągał się na całe państwo (później objął również Wolne Miasto Gdańsk). W 1939 kapitał czechowickiego Vacuum Oil Company wynosił 25 mln dolarów.

Amerykanie od  początku stosowali w czechowickiej rafinerii najnowocześniejsze technologie. Wybudowano instalację do krakingu, przerabiającą oleje na benzyny, poprzez działanie wysokimi temperaturami w warunkach zbliżonych do próżni, instalację rurowo-wieżowej destylacji systemu Foster –Wheeler o przerobie 60.000t/rok (pierwsza w Polsce). Wprowadzono kotły destylacyjne, w których pod wpływem wysokich temperatur następował rozpad składników ropy na benzyny, oleje parafinowe, destylaty i koks naftowy. Koks wykorzystywano jako opał i jako surowiec do produkcji elektrod węglowych. Wystawiono także instalację do rafinacji kwasowo-ługowej nafty świetlnej i instalację do regeneracji kwasu siarkowego.

Rafineria posiadała własne generatory prądu, studnie głębinowe, laboratorium, fabrykę beczek, urządzenia do konfekcjonowania olejów, fabrykę smarów, budynek wagi kolejowej, parowozownię oraz 350 zbiorników. Posiadała własne cysterny kolejowe oraz własny tabor samochodowy.

W Czechowicach produkowano oleje i smary światowej jakości, pod marką Mobiloil i Mobilgrease (łac. mobilis – poruszać się ). Dystrybucją produktów zajmowała się samodzielnie spółka z Czechowic. W spółce działał zespół specjalistów, który dla potrzeb klientów prowadził bezpłatne doradztwo w zakresie używania, magazynowania i przechowywania  produktów naftowych oraz gromadzenia zużytych. Wydział Techniczny spółki Vacuum Oil Company w Czechowicach wydawał własne informatory, broszury, poradniki i biuletyny dla użytkowników produktów.

Najpopularniejszymi produktami spółki Vacuum Oil Company w Czechowicach były:

  • dla silników Diesla – Gargoyle D.T.E.Oil Extra Heavy,  Gargoyle D.T.E.Oil AA, Garoyle  D.T.E.BB, Gargoyle D.T.E.Oil Heavy Medium,
  • dla silników samochodowych – Gargoyle Mobiloil, Gargoyle Mobiloil Arctic, Gargoyle Mobiloil CW, Gargoyle Mobil Upperlube,
  • smary – Gargoyle Mobilgrease No.1, No.2, No.3, No.4, No.5, No.6, Gargoyle Graphite Grease.

Vacuum Oil Company z Czechowic zbudowała sieć własnych, firmowych stacji paliw. Do wybuchu II wojny światowej koncern wybudował na terenie Polski ok. 40 własnych stacji. W Czechowicach stacja była usytuowana przy ulicy Dworcowej (dzisiejsza ul. Kolejowa).

Czasy rafinerii Vacuum Oil Company w Czechowicach skończyły sie w grudniu 1944 roku, wraz z  ucieczką Niemców, a później na mocy ustaw nowych polskich władz, o nacjonalizacji i reformie rolnej, dawną spółkę amerykańską przekształcono w przedsiębiorstwo państwowe. 

Skończył się American Dream w Czechowicach.