50 lat temu, 6 października 1970 roku, podczas zjazdu tłumaczy literatury polskiej, w Warszawie umarł nagle Julian Przyboś ( 1901 – 1970), jeden z najważniejszych poetów polskich XX wieku. W dwudziestoleciu międzywojennym, w okresie II RP, Przyboś mieszkał i pracował w Cieszynie jako nauczyciel, literat i redaktor „Zarania Śląskiego”.
W lecie 1927 roku młody poeta awangardowy Julian Przyboś przeprowadził się do Cieszyna, gdzie od nowego roku szkolnego podjął pracę nauczycielską. Uczył języka polskiego, później także propedeutyki filozofii w cieszyńskich gimnazjach. Jego lekcje stanowiły przede wszystkim świetne, rzeczowe wprowadzenie do dobrej literatury, także nowej poezji i sztuki awangardowej. Obowiązujący program nauczania Przyboś traktował kreatywnie w duchu awangardowym. Uczniowie Przybosia znali wiersze swojego nauczyciela, twórczość Peipera i innych poetów awangardowych, czytywali Zwrotnicę, Linię i wydawnictwa Biblioteki a.r. „Żyliśmy w kręgu promiennym myśli i nowoczesnej estetyki Juliana Przybosia” – wspominał później malarz Ludwig Klimek, jeden z jego cieszyńskich uczniów. „Przyboś żył ideami, które produkowały największe centra umysłowe świata” – napisał inny jego uczeń, wybitny prozaik Kornel Filipowicz w szkicu Krajobrazy Przybosia. Poprzez swoją aktywność awangardowego artysty, utrzymując kontakty z artystami w zachodniej Europie, Przyboś wpisał Cieszyn na mapę europejskiej awangardy, choć w Cieszynie prawie nikt sobie tego nie uświadamiał, może z wyjątkiem właśnie jego uczniów z Gimnazjum Matematyczno – Przyrodniczego. Dla nich stał się żywym wzorem nowoczesnego, aktywnego społecznie artysty o postępowych, lewicowych poglądach.
I rzeczywiście – jako literat i działacz awangardy artystycznej był Przyboś w swoim cieszyńskim okresie bardzo aktywny. W Cieszynie ukazywały się jego nowe, przełomowe zbiory wierszy – Sponad (1930) i W głąb las (1932) – drukowane w tutejszych drukarniach. Szczególnie publikacja tomiku Sponad, zaprojektowanego graficznie i typograficznie przez Władysława Strzemińskiego, wymagała niezwykłego kunsztu edytorskiego, który zagwarantowała czeskocieszyńska drukarnia Karla Prochaski. Przyboś, który swoje tomiki wydawał w Cieszynie własnym sumptem, miał tu dobre kontakty z drukarzami. Przełomowy pod względem artystycznym i rewolucyjny pod względem edytorskim tom wierszy Sponad opublikowany został jako pierwszy tom Biblioteki „a.r.”. Sponad Przybosia i Strzemińskiego to najważniejsza, najbardziej radykalna artystycznie poetycka publikacja w historii polskiej awangardy i w historii polskiej poezji.
