31 października 1919 roku została założona Szkoła Ludowa IV w Czechowicach. 5 listopada tegoż roku pismo w tej sprawie, wraz z aktem założenia, Rada Szkolna przesłała tymczasowemu kierownikowi Józefowi Woleńskiemu.
Była to polska szkoła, która została umieszczona w szkole niemiekiej, która rozpoczęła działalność 18 września 1910 r. Powstała z iniciatywy Verein Deutscher Volksschule in Dziedzitz – Czechowitz, na terenach ofiarowanych przez Wenzela Hanischa i Leona Zipsera. Ksiądz Antoni Macoszek, proboszcz w Dziedzicach, uczył w tej szkole religii katolickiej. Dzieci polskie i niemieckie uczyły się religii w swych ojczystych językach.
Polską szkołę w niemieckich murach organizował komitet, w skład którego weszli: Józef Woleński (dyrektor Szkoły Wydziałowej), Czesław Wojciechowski (kierownik Szkoły nr 1 w Czechowicach) i Karol Mazurek (kierownik Szkoły nr 2 na Grabowicach).
Komitet przeprowadził próbne zapisy polskich dzieci (200 uczniów) i wystarał się w niemieckim Towarzystwie Szkolnym o 2 sale lekcyjne dla nowej szkoły nazwanej Szkołą Ludową IV.
Pierwsi nauczyciele w „Czwórce” to: Helena Woźniacka, Jan Laszczok, Karol Mazurek młodszy, Stanisław Gara, Gabriela Woleńska i Ewa Łaszczakowa.
Pierwsze posiedzenie Rady Nauczycielskiej odbyło się 13 października 1919 r. Ponieważ Józef Woleński nie mógł kierować dwoma szkołami, Komisja Szkolna Księstwa Cieszyńskiego, z dniem 1 września 1921 r., wyznaczyła na kierownika Szkoły Ludowej IV, Michała Olszewskiego.
W roku szkolnym 1921/22 naukę w polskiej szkole pobierało już 349 dzieci. Dwie sale szkolne, które przydzielono im w 1919 były za ciasne. Od 1 listopada 1921 r. szkoła polska posiadała już 4 sale, zajęte przez kierownika szkoły Olszewskiego i polskich nauczycieli „siłą”.
Niemieckie Towarzystwo Szkolne skierowało skargę do bielskiego starostwa, które po zbadaniu sprawy, przez inspektora szkolnego Klemensa Matusiaka, przyznało rację stronie polskiej, dając jej dodatkowe 2 sale lekcyjne i pomieszczenie na kancelarię.
Nowym kierownikiem szkoły został, 1 września 1922 r., Stanisław Cyrankiewicz. Szkoła była czteroklasowa, a 331 dzieci uczyło się w 6 oddziałach.
Od stycznia 1925 szkoła dysponowała już 6 izbami lekcyjnymi, a 1 lutego tegoż roku otwarto ochronkę, którą prowadziła Maria Cyankiewicz. Od maja 1925r. zaczęto w szkole dożywiać ponad 100 dzieci (otrzymywały szklankę słodkiego mleka i bułkę, które dziennie kosztowały 20,5 groszy/osobę). W czasie wakacji dzieci chore lub z biednych rodzin wysyłano na kolonie do Istebnej. Pieniądze na dożywianie i kolonie dawały: Rada Szkolna Powiatowa w Bielsku i Urząd Gminy Czechowice. W szkole zaczęła działać biblioteka, świetlica, ogród szkolny, szkółka drzewek, koło teatralne, kółka sportowe, osobne dla dziewcząt i chłopców, sekcja narciarska dziewcząt i koło modelarskie. Uruchomiono Szkolną Kasę Oszczędności, utworzono Koło Ligi Morskiej i Kolonialnej, Koło Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej (jedyne na terenie Czechowic), żeńską drużynę harcerską i Samorząd Uczniowski. Przy szkole działał Komitet Niesienia Pomocy Kulturalnej dla Polaków Śląska Opolskiego, który rozprowadzał wśród uczniów bilety do kina na seanse o tematyce krajoznawczej. Zebrane pieniądze, w kwocie 391 zł. przekazano Polakom na Opolszczyźnie.
Rok szkolny 1926/27 szkoła rozpoczęła jako sześcioklasowa, a od 1 września 1930r. Śląski Urząd Wojewodzki podniósł stopień organizacyjny szkoły na siedmioklasowy.
8 marca 1932 w obecności starosty bielskiego Władysława Bocheńskiego, naczelnika gminy Czechowice, Franciszka Zieleźnika, kierownika szkoły Stanisława Cyankiewicza oraz członków rady gminy, zawarto umowę wykupu gmachu szkoły od niemieckiego Towarzystwa Szkolnego, za kwotę 131 000 zł (50 tys. po podpisaniu umowy, 50 tys. w 1933 i 30 tys. w 1934 r.). Kontrakt kupna nosił datę 18 marca 1932 i m.in. zawierał następujące informacje: „…kupiliśmy od Stowarzyszenia Deutsche Volksschule in Dziedzitz w Czechowicach, budynek szkoły za cenę 130 000 zł. Budynek był od zewnątrz tynkowany, po części podpiwniczony, dach był zaszałowany i pokryty eternitem. Powały nad klasami belkowe. Posadzki w sieniach wykonane z czarno-białych płyt terakotowych, podłogi w klasach z hebanowych i czopowych desek, w sali gimnastycznej parkietowe. Piece w klasach żelazne, w pozostalych pomieszczeniach majolikowe i kaflowe. Budynek zaopatrzony w letnią i zimową wentylację, oświetlenie elektryczne, posiada kanalizację i gromochrony. Kupiona realność poświęcona jest na wszelkie czasy celom szkoły publicznej”.
W roku szkolnym 1932/33 Szkoła Ludowa IV stała się Powszechną Szkołą Publiczną nr 4. Funkcję dyrektora szkoły objął Karol Bohucki.
Szkoła nie posiadała własnej sali gimnastycznej, więc ćwiczenia odbywały się na boisku szkolnym i na szkolnym podwórku. Zimą jeżdżono na łyżwach po zamarzniętych stawach dworskich. Narciarstwo i saneczkarstwo uprawiano w Szwajcarskiej Dolinie, na Podraju i w Górnym Lesie.
W szkole miała siedzibę Szkoła Dokształcająca Przemysłowa.
Wybuch II wojny światowej przerwał na prawie 6 lat wszelką polską działalność na terenie szkoły.
W budynku szkoły urządzono szkołę niemiecką, która działała do 1943 r., a potem aż do stycznia 1945 r. koszary wojskowe.
W czasie wojny życie stracili m.in. były kierownik szkoły Stanisław Cyankiewicz, w obozie w Dachau i nauczyciel Bolesław Cieślik, w Katyniu, zamordowany przez Rosjan. W więzieniach i obozach przebywali m.in. Wanda Mrózek, Marian Stuglik, Jan Sznapka, Jan Szarek, Karol Bohucki i Jan Siwy.
Naukę w szkole po zakończeniu działań wojennych wznowiono 9 kwietnia 1945r. Rozpoczęło także działalność szkolne przedszkole. Prowadzono dożywianie wszystkich dzieci: zupa ziemniaczana, kawa z cukrem, ziemniaki i kompot. Rok szkolny zakończono 15 lipca 1945r.
Rozpoczęła się odbudowa budynku szkoły, wyposażanie klas w ławki, szafy, stołki, tablice i sprzęty naukowe oraz organizowanie nowej biblioteki szkolnej.
W roku szkolnym 1945/46 uczyło się w szkole 406 dzieci, a do przedszkola uczęszczało 92. Na terenie szkoły działały ZHP, PCK, Liga Morska, Samorząd Uczniowski i chór.
W roku szkolnym 1952/53 funkcję kierownika szkoły sprawował Jerzy Kisza, od 1 marca 1953 kierownikiem szkoły był Eugeniusz Wilk, a w 1954/55 ponownie J.Kisza.
W roku szkolnym 1955/56 naukę pobierało 438 dzieci w 12 oddziałach, a w następnym już 514 uczniów. Nauka odbywała się na trzy zmiany. Uczyło 20 nauczycieli. W 1958 szkołę rozbudowano, dzięki czemu uczyć mogło się 600 uczniów, w 16 oddziałach. Nowy budynek był 3 kondygnacyjny z 9 pomieszczeniami szkolnymi, kotłownią, przepompownią, kuchnią i świetlicą.
Gdy w 1960 nowym dyrektorem szkoły został Zbigniew Semen, naukę pobierało 679 uczniów, w 17 oddziałach, rok później już 753 uczniów w 19 oddziałach, a w 1963 r. 870 uczniów w 25 oddziałach. W następnych latach liczba uczniów oscylowała pomiędzy 600 a 700, zmniejszała się liczba oddziałów. Kiedy w 1972 r. otwarto Szkołę nr 8, w „Czwórce” uczyło się średnio po 500-600 uczniów. W szkole działaly ZHP, PCK, klub „Wiewiórka”, LOP i LOK. W szkole otwarto międzyszkolną poradnię dentystyczną. Rozpoczęto badania wad postawy uczniów.
27 października 1963r. uczniowie szkoły wzięli udział w powitaniu Walentyny Tierieszkowej, pierwszej kobiety kosmonautki, która przejeżdżała ul. Legionów do Bielska-Białej.
Od 1973r. wprowadzono obowiązkowe prace społeczno-użyteczne i zmieniono skalę ocen: wzorowy, wyróżniający się, dobry, odpowiedni i nieodpowiedni. Na świadectwie odnotowywano osiągnięcia w zakresie prac społecznych, uzyskane miejsca w olimpiadach, konkursach, zawodach sportowych i pełnione w szkole funkcje. Prowadzono zbiórki makulatury, a otrzymane za sprzedaż pieniądze przkazywano na sanatorium w Rabce. W szkole działały kółka: taneczne, muzyczne, szachowe, modelarskie, matematyczne, fizyczne, chemiczne i recytatorskie.
Cdn.
Bibliografia:
Krawet M., Zarys dziejów Szkoły Podstawowej nr 4 w Czechowicach-Dziedzicach., Czechowice-Dziedzice, 2010
Matusiak K., Szkolnictwo polskie na terenach miasta i powiatu Bielsko w latach międzywojennych. Szkice i wspomnienia., Katowice, 1969
