Już od późnej jesieni polskie miasta i gminy oddychają smogiem. Na stacjach pomiarowych w czterostopniowej skali góruje czwórka, czyli zanieczyszczenie powietrza powyżej norm. Władze zalecają, aby unikać przebywania na dworze i wietrzenia pomieszczeń. Dorosłe, zdrowe osoby powinny powstrzymać się od aktywności fizycznej. Zaleca się również by ludzie starsi, chorzy, kobiety w ciąży oraz dzieci pozostały w domach. Na kilka miesięcy stajemy się więc więźniami własnych mieszkań a korzystanie z uroków zimy dla wielu może zakończyć się tragicznie.
Odnosząc się do jakości powietrza i zanieczyszczeń ilość przedwczesnych zgonów z powodu smogu jest dużym problemem nie tylko w Polsce, ale niestety w całej Europie. Właśnie w Europie odnotowano około 440 tysięcy przedwczesnych zgonów, w Polsce liczba ich sięga około 44 tysięcy. To tylko dane dotyczące umieralności, nie mówimy o chronicznych schorzeniach spowodowanych smogiem jak również o kosztach ich leczenia. Problem przekłada się na aspekt ekonomiczny, ponieważ znaczna liczba godzin pracy opuszczana jest z powodu częstych zwolnień lekarskich.
Smog, oprócz pyłów, zawiera wiele szkodliwych substancji, np. rakotwórczy benzo(a)piren, którego stężenie w Polsce należy do najwyższych w Europie.
Podobne do polskiego zanieczyszczenie powietrza występuje w Azji, przez co Polska bywa nazywana „Azją Europy”.
Polskie miasta – Żywiec, Pszczyna, Rybnik – obecne są w pierwszej czwórce najbardziej zanieczyszczonych miast europejskich (stężenie pyłów wynosi tam średnio ponad 40 mikrogramów na metr sześcienny). Dorównuje im tylko bułgarski Dimitrovgrad. Kraków zajmuje na liście miejsce 11; z powodu smogu jego mieszkańcy żyją o rok krócej od warszawiaków. Pod Wawelem stężenie przekraczające 40 mikrogramów na metr sześcienny występuje przez 165 dni w roku.
Największe zanieczyszczenie odnotowuje się w Małopolsce, natomiast niemal zupełnie czysto jest w Bieszczadach, Kotlinie Kłodzkiej oraz przy granicy z Litwą. Aż 48 proc. zanieczyszczeń „importowanych” jest spoza Polski, zaś 67 proc. emitowanych w Polsce trafia za granice.
Główną przyczyną smogu jest tzw. niska emisja, czyli wydzielanie szkodliwych substancji (takich jak pyły PM 2,5, PM 10 i benzo(a)piren) podczas spalania paliw stałych do ogrzewania domów przez np. kotły, piece i kominki.
Smog to w 52% efekt niskiej emisji. Kolejnymi źródłami zanieczyszczeń są: przemysł – 17%, transport drogowy – 10%, energetyka – 9%, inne źródła – 8% i rolnictwo – 4%.
Możemy próbować zabezpieczać się przed wdychaniem zanieczyszczonego powietrza, np. nosząc maski, nawilżając pomieszczenia, używając filtrów powietrza, ale najważniejsze jest zniwelowanie przyczyny powstawania smogu.
Jakie powinny być kluczowe działania?
Po pierwsze, kluczowa jest poprawa standardu energetycznego budynków nowobudowanych i modernizacja już istniejących.
Przede wszystkim nowe budynki powinny być budowane w wysokim standardzie energetycznym – tak, żeby zużycie ciepła było jak najmniejsze. Dzięki takim budynkom mieszkańcy będą mieć niższe rachunki, a powietrze będzie czystsze. Co więcej, takie działanie jest po prostu opłacalne. Czysty rachunek ekonomiczny pokazuje, że budowa domu w standardzie gorszym od pasywnego nie ma sensu ekonomicznego. Wyższe koszty budowy takiego domu (będące skutkiem zakupu lepszej izolacji, wentylacji z systemem odzyskiwania ciepła, itp.) zwracają się już po kilku latach dzięki niższym rachunkom bieżącym, abstrahując w ogóle od kosztów społecznych, zdrowotnych i klimatycznych. W takich budynkach bez problemu można instalować czyste ogrzewanie, z użyciem powietrznych pomp ciepła, czy w pakiecie z panelami fotowoltaicznymi z prądem rozliczanym w ramach obowiązującego tzw. systemu opustów.
Oczywiście istniejące budynki są większym wyzwaniem, bowiem ich głęboka termomodernizacja jest droższa. Ale i tu można zastosować różne instrumenty wsparcia, takie jak ulgi podatkowe, dotacje czy nieoprocentowane kredyty. Doświadczenia sąsiednich krajów pokazują, że tego typu wsparcie państwa jest opłacalne dla wszystkich.
Do zmiany ma przyczynić się program „Czyste Powietrze”. W sprawie poprawy jakości powietrza działamy kompleksowo dlatego program Czyste Powietrze zakłada finansowanie zarówno termomodernizacji, jak i źródła ciepła.
Pompy ciepła rozwiązaniem polskich problemów ze smogiem
W Polsce pojawiła się szansa na rozwój rynkowy tej technologii ze względu na konieczność wymiany kotłów węglowych złej jakości na kotły klasy piątej lub inne wysokoefektywne urządzenia grzewcze. Zdaniem Polskiej Organizacji Rozwoju Technologii Pomp Ciepła w miejsce zlikwidowanych kotłów węglowych częściej powinny być stosowane pompy ciepła, które mogą być kluczowym narzędziem do walki z zanieczyszczonym powietrzem w naszym kraju. Jako jedne z nielicznych urządzeń grzewczych nie powodują niskiej emisji zanieczyszczeń. Co więcej, należą do grupy najbardziej efektywnych energetycznie urządzeń grzewczych, a także pozwalają skutecznie obniżyć emisję dwutlenku węgla do atmosfery. Wykorzystanie tej technologii w obszarach dużych aglomeracji miejskich i na obszarach wiejskich może przyczynić się do wyraźnej redukcji emisji pyłu zawieszonego PM 10 i PM 2,5 oraz benzo(a)pirenu.
Choć pompy ciepła należą do najczystszych technologii ogrzewania budynków, w polskich domach stosowane są wciąż sporadycznie. Odsetek nowych budynków jednorodzinnych z pompą ciepła w układzie centralnego ogrzewania w Polsce stanowi ok. 7 proc. (dla porównania w Szwecji odsetek ten wynosi 90 proc., w Szwajcarii czy Austrii ok. 80 proc.).
Pompy ciepła mogą korzystać z trzech źródeł energii: gruntu, wody i powietrza. Urządzenie to nie tylko szansa dla środowiska i naszego zdrowia, ale przede wszystkim oszczędności dla domowego budżetu. Do ogrzania domu i wody użytkowej system grzewczy pobiera 80% energii z OZE a pozostałe 20% potrzebnych do działania sprężarki (mechanizmu, dzięki któremu uzyskujemy wysoką temperaturę) jest pobieranych z sieci.
Dlatego można zaoszczędzić na rachunkach 80% w porównaniu do kosztów uzyskanych z konwencjonalnych instalacji grzewczych. Istnieje wariant, w którym rachunki mogą wynieść niemal 0 zł. Jest to połączenie pompy ciepła i paneli fotowoltaicznych, gdzie instalacja solarna dostarcza 20% energii potrzebnej do działania urządzenia. W domu wyposażonym w pompę ciepła i system fotowoltaiczny, maksymalnie wykorzystujemy energię generowaną przez panele fotowoltaiczne, dzięki czemu pozostaje tylko opłata stała za przesył energii w kwocie około 250 zł rocznie.
W związku z polityką proekologiczną i walką ze smogiem, pompy ciepła jako bezemisyjny system grzewczy jest dofinansowany przez instytucje oraz firmy.
Program Czyste Powietrze z możliwością uzyskania dofinansowania do pompy ciepła
Rządowy program Czyste Powietrze ruszył w drugiej połowie 2018 roku. Ma on na celu:
– poprawę efektywności energetycznej i zmniejszenie emisji pyłów oraz innych zanieczyszczeń emitowanych do atmosfery z istniejących domów jednorodzinnych,
– uniknięcie emisji zanieczyszczeń powietrza pochodzącej z nowo budowanych jednorodzinnych budynków mieszkalnych.
W ramach programu w istniejących domach jednorodzinnych finansowana może być m.in. wymiana kotłów na paliwa stałe starej generacji na nowoczesne kotły na paliwo stałe (np. biomasę), systemy ogrzewania elektrycznego, kondensacyjne kotły gazowe oraz pompy ciepła. Dodatkowo przedsięwzięcie może obejmować docieplenie budynku, wymianę stolarki zewnętrznej i zastosowanie odnawialnych źródeł energii elektrycznej i cieplnej (tj. mikroinstalacji fotowoltaicznych i kolektorów słonecznych).
Tymczasem w nowo wznoszonych budynkach mieszkalnych dofinansowany może być zakup i montaż węzłów cieplnych, kotłów na paliwo stałe, systemów ogrzewania elektrycznego, kotłów gazowych kondensacyjnych czy pomp ciepła.
