Kończący się rok obchodów 500-lecia reformacji to dobra okazja do zapoznania Państwa z dziejami Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Czechowicach-Dziedzicach. W wieku XVI, kiedy mieszkańcy Księstwa Cieszyńskiego przechodzili na protestantyzm, Czechowice i Dziedzice były ostoją katolicyzmu. Oczywiście, byli i u nas ewangelicy, np. ówcześni właściciele Czechowic, Czelowie.
Protestanci jednak, tak na dobre, pojawili sie w Czechowicach i Dziedzicach dopiero pod koniec XIX wieku. Byli to imigranci, przyjeżdzający do miejscowych zakładów za pracą lub właściciele ziemscy, szukajacy szansy na wzbogacenie się.
Ale po kolei…
Czechowice, już w kilkanaście lat po wystąpieniu księdza Marcina Lutra, znalazły się pod silnym wpływem protestanckich ideii. „Reformatorzy” docierali do poddanych Czelów, z pobliskiego Bielska, które już wtedy było dużym ośrodkiem reformacji na Śląsku Cieszyńskim. Czechowiczanie i dziedziczanie sąsiadowali z luteranami żyjącymi w Księstwie Pszczyńskim oraz z kalwinami z Bestwiny.
Na terenie Czechowic działali dwaj księża ewangeliccy, Jerzy Niedzielka i Piotr Kubaczka. Nową wiarę przyjęła jednak niewielka grupa mieszkańców tych dwóch wsi, m.in. Czelowie, właściciele Czechowic i dostojnicy dworu książąt cieszyńskich oraz miejscowi kolatorzy, czyli właściciele majątków ziemskich w Parafii pw. św. Katarzyny w Czechowicach.
Na terenie Śląska Cieszyńskiego, tylko Czechowice i Dziedzice oraz hrabstwo frydeckie, pozostały wierne religii katolickiej. Co więcej, właścicielka Czechowic, Anna Zborowska, w 1618 roku, w Melsztynie, wydała dokument „Privilegium Communitatis Czechowiciensis”, w którym jako kolatorka dała swoim poddanym, z Czechowic, Dziedzic i Zabrzega, prawo „wprowadzania w urząd katolickiego plebana zatwierdzonego przez biskupa”. Prawo to miało być stosowane w sytuacjach, gdyby niekatolicki dziedzic lub dzierżawca Czechowic, chciał przekazać urząd parafialny w ręce osoby nie będącej katolikiem.
Musieli jednak żyć w czechowickiej wspólnocie luteranie lub kalwini, bo w okresie kontrreformacji odnotowano konwersje mieszkańców tej wsi na wiarę katolicką (dokumenty kościoła w Kalwarii Zebrzydowskiej). W 1660 roku na dworze Kotulińskich, nowych właścicieli Czechowic, przebywał ewangelicki nauczyciel Mikołaj Sandany. W 1669 roku, proboszcz katolickiej parafii pw. św. Katarzyny, ksiądz Paweł J. Vitulani, złożył do biskupa wrocławskiego skargę, na ewangielickich duchownych, którzy w jego parafii głosili kazania, udzielali ślubów i chrztów oraz odprawiali tzw. Wieczerzę Pańską. Trzeba wiedzieć, że wyznawcom ideii Lutra czy Kalwina, w opisywanym okresie, groziła kara utraty mienia, wysiedlenia lub więzienia. Ksiądz W.A. Martius, następca ks. Vitulaniego, informował, w listach do biskupa, że w jego parafii „nawróciło się na ewangelicką wiarę osiem osób”.
W 1719 roku podczas wizytacji w czechowickiej parafii, wizytatorzy zanotowli, że „na terenie parafii zamieszkują wyłącznie katolicy, a jedyni ewangielicy to członkowie rodziny Kotulińskich, panowie na czechowickim dominum”.
Kiedy CK, Uprzywilejowana Kolej Północna Cesarza Ferdynand, dotarła do Dziedzic, rozpoczął się bardzo intensywny rowój przemysłu w Czechowicach i okolicy. Powstają wtedy liczne zakłady, m.in. Zakład Podkładów Kolejowych, Kopalnia „Silesia”, rafineria „Schodnica” (należąca do Austriacko-Galicyjskiej spółki), rafineria Vacuum Oil Company (należąca do Jona D. Rockefellera), Walcownia „Dziedzice”, zapałkownia i cegielnie. Stacja Dziedzice była stacją graniczną, a na rzece Wiśle, wijącej się pomiędzy Goczałkowicami Zdrój a Dziedzicami, przebiegała granica między Cesarstwami, Austro-Węgier i Prus.
Przyjeżdżali robotnicy, przemysłowcy, właściciele ziemscy, kupcy i inżynierowie, z Czech, Moraw, Niemiec, Tyrolu, Słowacji, wielu z nich posługiwało się tylko językiem niemieckim i byli wyznania ewangelickiego. Ci którzy znaleźli w zakładach pracę, sprowadzali swoje rodziny, bliskich, a także swoich braci w wierze. Początkowa czechowicka społeczność ewangelicka korzystała z gościnności bielskiej parafii.
Po prawie 200 latach, pierwsze nabożeństwo nowej społeczności ewangelickiej Czechowic i Dziedzic odbyło się w 1896 roku. Odprawiono je w domu prywatnym i tak też było w latach następnych, ale od 1907 roku, raz w miesiącu odprawiano nabożeństwa, w sali restauracyjnej Hotelu „Gebauer” (naprzeciwko dworca kolejowego). Restauracja z wyszynkiem, nie była dobrym miejscem do odprawiania nabożeństw, dlatego też czechowiccy ewangielicy postanowili wybudować własny zbór. Na parceli przylegającej do Szkoły Niemieckiej (dziś Szkoła Podstawowa nr 4), w 1910 roku rozpoczęto prace budowlane. Ziemię pod Ewangielicki Dom Modlitwy ofiarował Leon Zipser, właściciel dworu w Czechowicach. Dom oddano do użytku rok póżniej. Znalazły się w nim kaplica, zakrystia i pomieszczenia mieszkalne.
Administracyjnie czechowicka kaplica i społeczność ewangelicka podlegaly parafii w Bielsku. Uroczystość poświęcenia i pierwsze nabożeństwo w kaplicy odbyło się 17 grudnia 1911 roku. Początkowo odprawiano nabożeństwa w co drugą niedzielę, a póżniej już cztery razy w miesiącu. Językiem liturgii był język niemiecki. W latach 20-tych XX wieku, w jedną niedzielę miesiąca odprawiano mszę w języku polskim. Do Czechowic i Dziedzic, po konflikcie z Czechosłowacją w 1919 roku, przyjechała z Zaolzia spora grupa ludności polskiej, która w zdecydowanej większości była wyznania ewangelickiego. Zrównano częstotliwość nabożeństw w czechowickim zborze filialnym, w języku polskim i niemieckim, po dwie w miesiącu.
W okresie I wojny światowej, w Polskiej Szkole Ludowej na dziedzickich Grabowicach (dziś Szkoła Podstawowa nr 2), zatrudniono trzech ewangelickich nauczycieli, braci Kubaczków z Goleszowa i Jerzego Kiszę z Żukowa. Uczyli w języku polskim, w tym także religii.
Zbór filialny w Czechowicach w dwudziestoleciu międzywojennym liczył ponad 500 parafian. Zarządzany był przez polsko-niemiecką radę. Opiekę duszpasterską sprawowali w tym okresie dwaj bielscy księża – ks. dr Ryszard Wagner i ks. Paweł Karzeł. Od 1935 roku nabożeństwa odprawiali m.in.: ks. Adam P. Wegert, ks. Sen. Karol Kunisz, ks. Józef Nierostek i ks. Jerzy Kubaczka.
W 1915 roku powstały na cmentarzu w Dziedzicach kwatery ewangelickie. Własny cmentarz ewangielicy urządzili w 1924 roku, na dziedzickim Zaosiu, na działce sprzedanej przez Józefa Machalicę (funkcjonuje do dnia dzisiejszego). Pieniądze na jego urządzenie przekazał Leon Zipser. Jego poświęcenie nastąpiło 27 listopada 1927 roku. W 1936 roku, w kaplicy cmentarnej tegoż cmentarza, zamontowano stukilogramowy dzwon z napisem „Chrystus Zmartwychwstał”, wykonany w bielskiej fabryce Schwabego (poświęcony 30 grudnia 1936r.) Zaginął podczas II wojny światowej.
We wrześniu 1939 roku, zaraz po wkroczeniu do Czechowic, okupanci rozpoczęli działania zmierzające do wyeliminowania Polaków ze społeczności ewangelickiej. Zakazano nabożeństw w języku polskim, usunieto Polaków z rady zboru. Wielu miejscowych ewangelików wysłano do obozów koncentrancyjnych (np. do Sachsenchausen).
Podczas wyzwalania miasta, w lutym 1945, kaplica została uszkodzona i rozszabrowana. Rozpoczął się remont kaplicy, w którym pomagali pracownicy Kablowni i Rafinerii, parafianie ze Studzionki i Bielska. 3 maja 1945 roku odbyło się pierwsze nabożeństwo, które odprawił ks. Adam P. Wegert.
Pierwszym powojennym przewodniczącym rady został Paweł Turoń, który funkcję tę przekazał Janowi Siwemu, kiedy ten powrócił z obozu koncentracyjnego.
Pierwszym powojennym administratorem czechowickiego filjału został ks. Adam P. Wegert.
Józef Chimiel zorganizował chór, który potem prowadzila Wanda Fabrowicz. Działały szkółki niedzielne, prowadzone m.in przez siostry Annę, Urszulę i Helenę Zolich, Krystynę Kukucz, Jana Wiznera, Mieczysława Kołdra i Jana Szarka.
1 stycznia 1968 roku uchwałą konsystorza Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego czechowicko-dziedzicki filjał stał się samodzielną parafią. Pierwszym administratorem został Jan L. Klima. 24 maja 1970 odbyła się pierwsza konfirmacja w parafi czechowickiej. Od 1993 roku administratorem parafii w Czechowicach-Dziedzicach jest ks. Janusz Holesz.
Wrócimy jeszcze do dziejów czechowickich i dziedzickich ewangelików, bo w jednym artykule nie da się wszystkiego opowiedzieć.
Literatura:
Gajdzica S., Londzin A., „Szkice z dziejów Parafii Ewangielickiej w Czechowicach-Dziedzicach”, Bielsko-Biała, 1996
Kopeć E., „Szkice z przeszłości Czechowic- Dziedzic”, Katowice 1977
Michejda K. ks., Michejda O. ks., Broda J., „Z historii Kościoła Ewangielickiego na Śląsku Cieszyńskim”, Katowice 1992
Póki co zapraszam Państwa do Czechowic-Dziedzic na wydarzenia związane z 500 -leciem reformacji:
01 grudzień br. – otwarcie wystawy „500 lat reformacji” MDK w Czechowicach-Dziedzicach
11 grudzień br. – wykład „Ewangelicy na Śląsku Cieszyńskim” ks. Janusz Holesz i Jacek Cwetler, MDK w Czechowicach-Dziedzicach „Piwnica Muz”, godz. 18,30
12 grudzień br. – projekcja filmu „Luter” w Kościele Parafi Ewangelicko-Augsburskiej w Czechowicach-Dziedzicach, ul. Słowackiego 18, godz 18,00.
