Osim a trzicaty nomer naszego TRAMWAJU ukoże się latoś w drugim miesióncu roku, kiery lutym sie mianuje. Czas jako to kiejsi tustelocy prawili na pogodem mómy taki, że szło by uż możne sioć aji łobili, bo śniegym nie fujo i zomiyntów też nie widać. Skyrs tego podarziło mi się bez żodnej ostudy dojechać do Cisownice w kierej miyszko ta paniczka s kieróm dóm sie dzisio do rzeczy. Wszymóm se, że sie mi to podarzi, bo łóna te naszóm rzecz mo w małym palcu i pudzie nóm to snadnie.
Krystyna Morys-Grochal – to rodowita cisowianka, pochodząca z wielopokoleniowej rodziny Morysów- matka dwójki dorosłych dzieci. Absolwentka Technikum Rolniczego w Cieszynie o kierunku rachunkowości rolnej. Dlugoletnia pracownica Cieszyńskich Kartoniarzy w których zajmowała się księgowością. Obecnie wraz z mężem Piotrem i synem Michałem prowadzi gospodarstwo rolne, które w roku 1997 przejęła od swoich rodziców. Tereny górskie na których leży Cisownica nadają się do hodowli opasów i dlatego jej gospodarstwo się w tym specjalizuje. Pani Krystyna to zagorzała miłośniczka swojej Małej Ojczyzny, folkloru Ziemi Cieszyńskiej, przyrody i zwierząt. Od wielu lat pisze wiersze gwarą cieszyńską, które publikowane były już w Cisownickim Informatorze Parafialnym, Panoramie Goleszowskiej, Kalendarzu Goleszowskim oraz w Wieściach Wyższobramskich.
Fryderyk Dral – Cisowianie o was prawióm, żeście sóm bardzo szykownóm paniczkóm na kieróm dycki w jakisi potrzebie mogóm rachować. Ale nejbardziyj chwolóm was za ty wiersze kiere piszece, bo łóne sóm taki nasze, taki tu stela. Jo móm do Was takóm pytke, cobyście cosi mi po naszymu o sobie rzekli i możne też aj jakisi wiersz wydeklamowali. Na iste czytmiorze TRAMWAJU bydóm s tego radzi, a jo se wszymóm, że wóm tego dłógo nie zapómnóm.
Krystyna Morys-Grocha – tóż dobrze panie redaktorze, jak uż mie tak fest pytocie to poprugujym tóm naszóm rzeczóm s wami porzóndzić i cosi ło sobie rzeknóć. Zacznym to łod dwóch zwrotek mojigo wiersza, kiery je takóm naszóm witkóm.
Witóm was nejpieknij
jako jyny mogym
za fest na mie nie dudrejcie,
że wóm kapke czasu porwiym
Dobry sómsiod sie mie pyto:
Dziołcho powiydz jakóż sie to stało
żeś zaczyła wiersze pisać
jakbyś inszej roboty miała za mało ?
Witóm Was pieknie Panie Redaktorze.Kaj żeście mie tu naszli miyndzy tymi cisownickimi gróniczkami? Dycki rada witóm mojich gości u siebie, ale jak s kierym mogym se kapke podrzistać po naszymu, to żech je cało
w kwiotkach.
Całym sercym i duszóm je żech dziołcha stela. Wiela móm roków, to Wóm nie powiym, bo po osimnostce, to żodno baba ni ma rada, jak sie ji ło roki pyto. Powiym Wóm jyny tak, ni ma żech tako staro, jako downo, a najpiekniejsze roki mojigo dzieciństwa trefiały na roki sześdziesiónte łóńskigo wieku.
Rodzóno żech je w cieszyńskim szpitolu i nie wiym, czy byłach tako licho, czy na polu była fujawica, tela jyny mi tatowie prawili, że jak tata przijechoł po mie i mame do szpitola, to zaroz zaniyśli mie do Kościoła Jezusowego na Wysznióm Brame i łochrzcili. Do chałpy przijechali już s pore dniowóm krześcijankóm. Skyrs tego, że trefiło mi sie prziś na tyn świat 1 stycznia, tóż w szpitolu nałobiecowali tatóm, że jak skóńczym osimnoście roków, to dostanym pieknóm sumke, ale po dzisio nie dostałach ani groszyczka. Jak miałach 3 roki, jakosikej nie było mamy dóma, a ło pore dni tata prziwióz mame s jakimsikej małym tobołkym.To była moja jedyno siostra Asia.
Strasznie lutujym nad tym, że nie było mi dane poznać mojich cisownickich starzików. Rok 1950 był tragiczny dlo moji rodziny. W siyrpniu tego roku mój prastarzik Andrzej zlecioł w stodole z fury pełnej snopków i strzelił głowóm ło kółko łod maszyny na młócyni. Ło dwa tydnie umrził. Nie minyły dwa miesiónce i umiyro mój starzik Wiktor, a mioł wtedy 46 roków. Na naszym gruncie zostowajóm moja prastareczka Anna, starka Ewa, malutko Milka, mój tata i Janek, kiery mo trzinos roków. Łod tego czasu mój tata biere cały ciynżar chłopski roboty na siebie. Ale i tak dycki prawił, że przetrwali, dziynki Pón Bóczkowi, i życzliwym Cisowianóm, kierzi nie łopuścili ich w nieszczynściu i pumogali jako mógli. Moja starka Ewa umrziła miesiónc po moich urodzinach, a miała wtedy 51 roków i też ji wóbec nie znałach. Jak mój tata sie łożynił w 1961 roku, przikludził mame do Cisownicy
i tak we sztyróch żyli my se na tym naszym gruncie.
Do szkólki a potym do szkoły podstawowej chodziłach w Cisownicy. Jak miałach jedynos roków, tóż dorwało mie łogrómne nieszczynści. Mój tata prziwióz łod rodziny z Wiseł psa, kiery mioł wahować naszej gospodarki. Pies był cały czorny i nazywali my go Bambo. Jako, że fórt nóm uciekoł, to wiónzali my go przi budzie na lańcuchu. Jakosi na wiosne, a był to rok 1973 robili my ze siostróm i s tatami porzóndki kole chałpy. Strasznie mi było żol tego psa i upytałach tatów, coby spuścić psa z lańcucha, coby kapke se pogónił. Wszycko było dobre, do czasu, aż na śćmiywku trzeja było psa prziwiónzać spadki ku budzie. Bambo łogrómnie sie łopiyroł, a jo żech go głoskała i łobiecałach, że jutro zaś go puszczym. Wiycie, co tyn pierón zrobił? Jak żech już przipinała lańcuch do poska, tyn skoczył ze zymbami do moji gymby, wytargoł mi dziure pod nosym i wyrwoł kónsek wyrchni wargi. Jakby tego było mało jeszcze poprawił i wytargoł mi dziure w prawej rynce. Wiym, że z bekym wpadłach do chalpy, a mój widok musioł być straszny. Pamiyntóm jyny lamynt moji mamy, a tata lecioł na dziedzine zwónić po karetke. Potym już yny pamiyntóm łogrómnie wielkóm sale pełnóm dziecek, w cieszyńskim szpitolu i słómke, przez kieróm mógłach przijmować rozmajte pici. Dochtorzi rozmyślali, co sy mnóm zrobić i w kóńcu ścióngli do Cieszyna chirurga z Zabrza, kiery zaroz uznoł, że biere mie ze sobóm na klinike.Tam przeszłach łoperacje przeszczepu tkanki z prawego kita, kieróm to zatkali mi wytarganóm dziure. Potym jeszcze był czas strachu, czy tyn przeszczep sie przijmie. W tym samym czasie pies musioł być badany, czy ni ma chory na wścieklizne.Tata co pore dni wrażowoł go do miecha, broł na motor i wióz na lycznice do Cieszyna na badani. Dobrze, że pies był zdrowy, bo inaczyj mialaćh dostować moc bolawych zastrzików do brzucha, a tego dochtorzi chcieli mi zaoszczyndzić. Wszycko dobrze poszło, a mie została wielko szrama s kieróm chodzym do dzisio. Jak byłach starszo, to zaczłach sie malować i kapke maskować tóm szrame.Tata wtedy prawił, że dobrze, że Gierek w 1971 roku podpisoł ustawe dlo rolników, dziynki kierej mógli siebie i swoji rodziny ubespieczyć na wszelaki choróbska. Inaczyj isto na moji lyczyni poszłaby nie jedno krowa s chlywa.
Roki uciekały, my ze siostróm chodziły do szkoły, a po lekcjach pumogały tatóm w gospodarce. We feryje też my siedziały w chałupie i strasznie nóm było żol, jak dziecka, kierych tatowie robili w cieszyński „Celmie” abo w goleszowski cymyntowni wyjyżdżały na kolónie na Mazury, abo nad morze. Dziecka gazdów ni miały takich możliwości, ale tatowie i tak jako mógli brali nas do Wiseł, do Istebnej abo do ZOO do Chorzowa.
Blisko naszej chałupy lyniwie ciurczy Cisówka. Kiejsi nasz tata wpod na pomys, coby zrobić na potoku tame, w kierej mógli by my sie kómpać. Z naszej gojki przismyczył dwa smreczki, kiere pieknie łobciosoł, a spod szopy wycióngnył deski i zaczół stawiać tame na Cisówce. Zaroz zleciały sie dziecka z sómsiedztwa, wszyscy pumogali i ło dwie godziny tama była gotowo..Dziury pozatykali my szmatami i do wieczora mielimy basyn pełny wody.Wszyscy, kierzi przichodzili sie kómpać do naszej tamy nauczyli sie pływać, a na kóniec siyrpnia byli my łopolóni, ani jakoby wszyscy spoczywali nad morzym.
Po podstawówce, jako dziołcha z gruntu poszłach sie dali uczyć do Techikum Rachunkowości Rolnej do Cieszyna. Sztyry roki wartko przeleciały i musiałach rozmyślać, co ze sobóm zrobić. Moja rechtorka łod polskigo strasznie mie namowała, cobych szła sztudyrować na Uniwersytet Jagielónski do Krakowa. A jo miałach dylymat, bo tatowie ledwo co skóńczyli stawiać chlyw i chytali sie budowy chałpy, tóż piniyndzy im nie nadbywało. Nie łodmowiali mie łod nałki, ale jo sama wybrała, że muszym iś do roboty
i pumogać finansowo tatóm.Tak na pore roków zwiónzałach sie s takóm cieszyńskóm fabrykóm, w kierej robili rozmajte kiśnie s papyndeklu. Siedziałach w zbycie i razym s mojóm kameratkóm wysyłały my towor po całej Polsce. Robiłach miyndzy samymi Cieszynioczkami i cały czas rzóndziły my po naszymu.
Prziszeł też taki czas w mojim życiu, że trzeja było pomyśleć ło założyniu rodziny. W 1989 roku żech sie wydała, chłop skludził sie do mie i po kapce zaczli my przejmować gospodarke po mojich tatach. Mój ślubny wyuczóny je jako mechanik samochodowy i tyn jego fach łogrómnie sie przidoł na naszej gospodarce, bo naprawiani maszyn czy traktorów mómy za darmo. Dochowali my sie dwójki dziecek. Mómy cere Justyne, kiero już sie wydała i wykludziła sie z chałpy i syna Michała, kiery łożynił sie z cieszynioczkóm Natalióm i przikludził jóm do nas, do Cisownice. Łóńskigo roku przepisali my gospodarke na młodych, ale że kapke brakuje nóm roków do pyndzyje, tóż dali s młodymi gazdujymy. Zostali my już też starzikami i mómy dwie szykowne wnuczki Martynke i Anie.
Łogrómnym ciosym dlo mie była nogło śmierć moji kochanej mamy w 1999roku, a trzi roki tymu łopuścił nas ukochany tata. Po jego śmierci napisałach wiersz kiery zakóńczyłach słowami:
„Muszymy żyć dali, też byś mi tak prawił
Bydymy dbać ło ziymeczke,
kieróm żeś nóm tu zostawił”
Moji życi łobracało sie kole rodziny i gospodarki, ale naszłach też czas, coby chodzić na próby zespołu młodzieżowego, a potym chóru kościelnego. Każdego roku nasz pastor jako nagrode robił dlo chóru wyjazd na pore dni. Tym sposobym poznali my prawie całom Polske i zwiedzili pół Ełropy. Służyli my wszyndzi pieśniczkami kościelnymi ale też i tymi regiónalnymi s naszych strón. Do tego paniczki w naszym chórze sprawiły se suknie slónski i każdy roz pieknie prezyntowały naszóm kulture i tradycje. Jedno, s czym ni mogymy sie dogodać, to, czy łoblykać szatki z czepcym czy ni. Już my doś łoberwały za to, że niby w naszym chórze sóm same paniynki, a z drugi stróny nie każdej szatka z czepcym pasuje, a nikiedy dodowo aj z 10 roków. Ale i tak sóm my jednóm, wielkóm chórowóm rodzinóm,
i jak kiery s nas mo „okróngłe” urodziny, to robiymy gościne na 50 ludzi.
A na kóniec, to Wóm Panie Redaktorze powiym jeszcze pore słów ło tym, jako żech zaczyła pisać ty wiersze.
W 2011 roku przijechoł do naszej dziedziny poeta ludowy Jan Chmiel, kiery prziwióz ze sobóm ksiónżke „Do rymu po naszymu”. Strasznie mi sie ty jego wiersze podobały
i co chwila żech do tej ksiónżki zoglóndała. Każdy roz żech myślała, że tyn panoczek nie gańbi sie pisać tóm naszóm pieknóm cieszyńskóm gwaróm.
Jedyn roz mielimy w chałpie jakómsikej gościne i wszyscy uznali, że w życiu sóm czasym taki wiesiołe chwile, ło kierych sie hneda zapómino, i dobrze by bylo, coby kiery sie chycił i zaczył to notować. Nie wiym czymu, ale wszyscy sie na mie dziwali, i już wiedziałach, że isto sie s tego nie wymigóm. Piyrsze myślałach, że bydym pisać pamiyntnik, ale jakosi mi to nie szło. I wtedy też wspómniałach se na ksiónżke mistrza Jana i zaczyłach ukłodać zwroteczke po zwrotce. Na przełomie roków 2013/2014 napisałach wiersz „Labradory” ło narodzinach 10 szczynioków w naszym gospodarstwie, i wiersz pt.”Stodoła”. Na poczóntku żech sie gańbiła i pisałach do szuflody, ale niskorzi żech sie przemógła i wyszłach s tym do ludzi. Ale nejbardziyj byłach rada, jak łóńskigo roku w Ustróniu podeszeł ku mie cudzy, starszy panoczek i taki mi prawił: „Paniczko, jo je rodym z Cisownice, i jak żech dorwoł ksiónżke „Cisownickie rymy” z waszymi wierszami, to żech sie pobeczoł. Piszcie dali ty wiersze, niech idóm w świat, coby ci, kierzi po nas przidóm nie zapómnieli tej naszej cieszyński godki.”
Czy może być piekniejsze uznani dlo tego co robiym?
„A jo tak se czasym siednym w izdeczce
przi łoknie na tyn Boży świat się dziwóm
i ukłodóm zwroteczke po zwrotce.”
Piszym jyny po naszymu, bo łogrómnie móm to rada i nie chcym, coby zaginyła ta nasza cieszyńsko gwara.
