Roztomili tustelocy podziwejcie się jak tyn czas żynie, że uż mómy dzisio dewatnoste nomero naszego Tramwaja, w kierym tako jedna szykowno paniczka s Czeskigo Cieszyna połopowiado nóm po naszymu wszecko to, co nejpiekniejsze trefiło sie ji we swojim żywobyciu.
Krystyna Roszak – emerytowana nauczycielka z Zaolzia, ze specjalizacją elementarzystki, a także rytmiki oraz gimnastyki II stopnia ucząca w polskich szkolach w Czeskim Cieszynie, Trzyńcu i Gnojniku. Obecnie po przejściu na emeryturę, swoją pasję miłości do gwary cieszyńskiej realizuje poprzez twórczość pisarską i wydawniczą felietonów i opowiadań gwarowych. Pani Krystyna całe swoje dotychczasowe życie oprócz pracy pedagogicznej poświęcała także pisaniu scenariuszy oraz reżyserowaniu spektakli teatralnych w szkołach z polskim językiem wykładowym. Jedną z pasji, która także wypełniła życiorys pani Krystyny to był taniec w Zespole Pieśni i Tańca Olza przy PZKO.
Dziynkujym panie redaktorze żeście mie pozwoł do tego waszego Cieszyńskigo Tramwaja, kajście som pry konduktorym. Muszym wom ale rzyc, że jakżeście mi to w telefonie rzyk, tak żech se myślała, że se robicie zy mie „kiepa”, bo przeca po Cieszynie żodno tramwajka uż downo nie jeździ, choć nom to jaskisi czas obiecowali. My, pryndzyj narodzyni, sie radowali, że pod kopiec po Głymbokij uż nie bydymy musieć szłapać pieszo. No, a jak żeście mi eszcze potym prawił, że tyn wasz tramwaj nima do jeżdżynio jyny do czytanio, tak żech z tego zustała uż ganc gupio, bo przeca tramwaj je na jeżdżyni, a ni na czytani! Teraz uż wiym o co idzie, boście mi go podarowoł, a jak żech go prziniysła do chałupy, tak my go o mało nie roztargali, bo go każdy chcioł go piyrszy poczytać. Muszym prziznać że tyn, gdo na to prziszeł, mioł głowe na karku. Idzie go czytać od deski do deski, bo tam je moc zajimawych wiecy, o kierych człowiek ni mioł szajn. Nie boicie sie pokozać co boli, a co w trowie piszczy. Fakt – Kłobuk na dół! Tak to, że tam o mie też chcecie napisać, mie fakt cieszy.
Jo je też tu stela, abo tam stela, bo miyszkom za tom naszom rzykom Olzom. Ona mi szumiała uż od narodzynio. Narodziła żech sie blisko Czeskigo Cieszyna w dziedzinie kiero była, ale uż ji nima. Kiejsi tak o kawiarni Avion powiedziała naszo znano poetka Renatka Putzlacher. Ta dziedzina kierej nima, a kierom w sześćdziesióntych rokach przemianowali na Kocobyndz, sie nazywała Ligota Allodialno (po czesku Zpupna Lhota). Jo sie tam narodziła na kopcu kaj była kiejsi cegielnia. (jednom takom cegłe pry naszli jak przekopali podziymie w Cieszynie na Wenecyji). Z tego miyjsca było widać Olze, a jakby sie tak porzondnie zamachnyć, tak kamiyniym szło dociepać aże na Pastwiska kole Cieszyna. Zaczłach chodzić do polskij szkoły w Czeskim Cieszynie, kaj też potym odewrzili liceum pedagogiczne, a zy mnie sie stała rechtorka. W tych czasach to wyglondało u nas jako w kabarecie, bo nom zakozali mianować rechtorów „pan, pani”, jyny towarzysz nauczyciel abo towarzyszka nauczycielka. Było tak, że od prezydynta po kopidoła wszycy byli towarzysze.
Starzikowie ze strony taty pochodzili ze Stonawy, a ze strony mamy z Izdebnika kole Krakowa. Na feryje żech jeździła abo do Stonawy, kaj sie mówiło po naszymu, abo do Izdebnika, kaj sie mówiło po polsku. Dlo mie, jako to bywo u małych dziecek, nie był problym przeszaltrować rzecz tak, aby pasowała do miyjsca, we kierym żech akurat była, czyli z polskigo na nasze, abo na opak. A tak ani dzisio z tym ni mom problymu. Co sie człowiek za młodu…wszak to znocie. Na ty feryje w Izdebniku, kaj żech nejraczy jeździła, se pamiyntom, że dostać sie tam w tych rokach nie było lehki. My, kierzi do Polski chodzili jyny na przepustke, mogli nejdalij dojechać do Biylska. Jak kogosi chycili, że przekroczył tom zone, tak szeł budować Warszawe. Pamiyntom, że tata, kiery robił w kancnaryji w PKP w Cieszynie prziszeł na to jako ich wykiwać, co mógło woniać haresztym. Kupowoł nom listki na cug jyny do Biylska. Tam na nas czakały listki do Krakowa, kaj uż to żodyn nie kontrolowoł. Myślym, że mama miała wtedy z tego porządnego lufta. Dlo mie to była, jako to dzisio prawiom, wielko frajda. W tym naszym WEST Cieszynie przeżyli my też niejednom kowbojke. Nejprzód nom zadrutowali granice aby żodyn nieprzyjociel przez niom nie przeloz. Nikierzi nasi chodzili przez Czantoryje. Pamiyntom se, że roz jednego znomego zawrzili na tydziyń polscy wojocy, bo go tam chycili przi szmuglu.
Ku tymu moimu pisaniu „po naszymu” żech sie dostała ganc przipadkym. Mie za młodu ciągło ku czymusi inkszymu. Strasznie żech miała rada dziwadło. Chodziłach na wszycki przedstawiynia nowo powstałej, dziynki Pawłowi Niedobie, Scyny Polskij. Pamiyntom, jak z bilącym sercym nimogłach sie doczkać aż kurtyna, jak sie prawi, póndzie w górę. Z tego czasu se pamiyntom aktorów – Wande Spinke, Marte a Fryderyka Gogółków, Emilie a Janusza Bobków, Piotra Augustyniaka a eszcze dalszych, kierych miana mi uż wyleciały z pamiynci.
U nas na Ligocie też my mieli teater amatorski. Jak żech była kapke starszo, tak sie mi też podarziło poczuć scyne pod nogami. Grałach w „Ich dwoje”, we „Złoto nie dziewczyna” a w „Królowej Śniegu”. Nie zapomnym, jak nom roz chybiało aktora. Poszli my pytać niejakigo Sztefana, kiery nigdy nie stoł na scynie, aby nom pumóg. Myślym, że to było w „Gwałtu, co się dzieje”. Jego rola spoczywała w tym, że mioł wpaść z krykom na scyne, a zawrzeszczeć – „ Ty łobuzie! – Ty złodzieju”! Nic wiyncyj. Na próbach mu to jakosi szło, ale jak prziszła prymiera, to go tak zatkało, a zustoł z podniesionom krykom stoć. Isto by uciyk, dyby ni sufler, kiery siedzioł w suflerce i wystyrczył głowe, a głośno zawrzeszczoł – Ty łobuzie… rachowoł z tym, że Sztefan dokończy – ty złodzieju. Jyny że Sztefan to wzion po swoimu, a wrzasnył – w naszej budzie! Roz też my grali jakomsi smutnom sztuke, nie pamiyntom co to było. Kończyło sie to tym, że główno bohaterka umiyro. Wszycy wyciągali sznuptychle, cało widownia beczała, a eszcze długo potym spominali jaki to było piekne a smutne przedstawiyni. Roz stało sie ale cosi, co sie stać ni miało. Naszo kurtyna nie była wtedy na zaciągani, jyny sie jom z wyrchu spuszczało. Jak była na dole, tak dycki klepła, a baba kiero na scynie leżała umrzito wiedziała, że uż może ożyć. Tego dnia, nie wiedzieć czymu, cosi klepło przed tym niż kurtyna spadła, a ludzie naroz uwidzieli tom mortwom jak stowo z marów, a było po beku.
Tej mojij pasyji żech zustała wierno aji jako rechtorka. Reżyserowałach przedstawiynia szkolne, pisała scynariusze, prowadziła kółka taneczne. (Jasełka p.Wandy Chotomskiej, Calineczka.J.Ch.Andersena, a Je, dziecka, tu cosi stawiajom z mojim tekstym i choreografiom). Przigotowywała żech rewie szkolne, programy z tańcami na festyny atd.). Drugom mojom wielkom miłościom był taniec. Tańcowałach w Zespole Pieśni i Tańca Olza przy Zarządzie Głównym PZKO, skond mom też mojigo chłopa. Też nauczyciela. Momy trzi dziecka – dwie cery a chłapca a trzi adoptowane w Afryce. Ku tymu 7 wnuków. My wom cało rodzina je tak kapke strzelono, bo kromie syna Marka, kiery sie zawczasu spamiyntoł a doł sie na programowani, wszycy my som nauczycielami. Z chłopym Piotrym uż my som na pynzyji, ale cera Beata je polonistkom a muzyczkom w Polski Szkole Podstawowej z pol.jęz. nauczania w Cz.Cieszynie. Kludzi tam trzi chóry: Trallala, Trallalinki a Trallalineczki. Jeżdżom aji po świecie a wszyndzi zbiyrajom strzybro a złoto.
Tuż jak widzicie panie redaktorze, to zaciynci pedagogiczno – artystyczne w nas gro a śpiywo. Drugo cera Kamila, kiero skończyła w Brnie pedagogike z kierunkiym angielskim, też reżyserowała przedstawiynia szkolne. Ale uż nie uczy, bo pojechała na misyje do sióstr Matki Teresy z Kalkuty a je tam misjonarkom.
Pytocie sie skond sie wziyno to moji pisani? Isto dziesiynć roków tymu, kiedy naszo czeskocieszyńsko parafia zaczyna wydować gazetke COR (Serce) prziszli za mnom, abych im pómogła w redakcyji. Pisze sie tam aji po czesku, aji po polsku. Kogosi napadło, coby tam eszcze było cosi po naszymu. Ciepli to na mie. Tak żech zaczła hledać. Grzebałach w książkach od Wawrosza, kierego żech miała kiejsi strasznie rada, po tym Ondrusza a Morcinka. Wszycki opowiadania były piekne ale długi. A my na to mieli jyny jednom stronke. Tak mi nie zbywało nic inkszego, jyny samej cosi napisać. Czułach, że to musi być cosi wiesiołego. Miała żech to szczynści, że w moim żywocie nie chybiało ludzi, kierzi niejednom srande przeżyli. Tuż jak my wszydcy zaczli spominać ty czasy, tak tematów sie naszło kupe. Piyrsze moi opowiadani było: „Wilijowo zabijaczka”. Spodobało sie, tak mie namówili na dalsze. Nazbiyrało sie tego przez dwacet, tuż mi prawili, aby z tego zrobić książeczke, a jo ich posłuchała.
Pani Krystyna kończy wywiad po polsku.
Cały czas wspierali mnie w tym najbliżsi, zwłaszcza mąż, który był zawsze moim pierwszym czytelnikiem. Nieraz dorzucał też jakieś słówko gwarowe mówiąc: Może „to” zabrzmi lepiej. W tym czasie byłam już członkiem grupy gwarowej Rządzymy po naszymu w Domu Narodowym w Cieszynie założonej przez p. Henryka Nowaka oraz członkiem Studni Literackiej przy Bibliotece Miejskiej w Cieszynie. Dzięki wsparciu tej grupy, zwłaszcza pana Henryka Pasternego, udało mi się wydać tomik opowiadań gwarowych pt.”Karo opowiado” – również z moimi ilustracjami, które na język komputerowy przekształcił mój syn Marek.
Później nastąpiły spotkania autorskie: w Bibliotece Miejskiej w Cieszynie (2x), dla „Gwarowiczów” w Domu Narodowym w Cieszynie, spotkania w Bibliotece Miejskiej w Cz. Cieszynie, Mostach k/Jabłonkowa, na Osiedlu Banotówka i w mojej ukochanej Ligocie – której już nie ma, w związku z Jubileuszem 50–lecia powstania tam Polskiego Związku Kulturalno Oświatowego.
W tej chwili powstają nowe opowiadania. Też z życia wzięte. Obserwuję ludzi i zdarzenia, zapisuję, aby później tworzyć – ku radości wszyckim tym, kierym gwara w sercu rym, cym, cym!
Pozdrawiam waszom załoge z tóm babskim maszynfirom na czele a wszyckich konduktorów.
zdjęcia Fryderyk Dral
