Porzóndzymy pogadamy – Danuta Kożusznik

0
1281
fot. arch. autora
- reklama -

Podarziło sie mi zaś przehópnóć na drugóm strónem Olzy i wychledać jednóm szykownóm paniczke, kiero w tym naszym piyńć a sztyrycatym TRAMWAJU do sie sy mnóm do rzeczy. To fulani, drzistani, prawiyni i gwarzyni bydzie ś nióm isto moc srandowne skyrs tego, że łona poradzi gwarzić po istebniańsku i rzóndzić po cieszyńsku. Mało gdo do dzisia to poradzi i skyrs tego jo se to fest wożym i wiym, że ś nióm ta rzecz bydzie moc zaimawo.

Danuta Kożusznik – Prezes Z.R. Związku Rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych w Bielsku Białej oraz nauczyciel w Zespole Szkół im. Wł. Szybińskiegow Cieszynie. Była radna Sejmiku Śląskiego. Pod jej kuratelą są Koła Gospodyń Wiejskich z terenu powiatu bielskiego, cieszyńskiego, oświęcimskiego, suskiego, wadowickiego i żywieckiego. Absolwentka Technikum Ochrony Roślin w Zespole Szkół Rolniczo- Techniczych w Cieszynie (obecny „Szybin”), Akademii Rolniczej w Krakowie oraz Akademii Ekonomicznej w Katowicach. Przewodnicząca Rady Społecznej Śląskiego Centrum Rehabilitacji i Prewencji w Ustroniu. Działaczka społeczna w KGW, Kółku Rolniczym, Macierzy Ziemi Cieszyńskiej oraz OSP w Cieszynie- Mnisztwie. Uwielbia książki, podróże i folklor.

Fryderyk Dral – Coby dać sie s Wami paniczko do rzeczy, trzeja kapke cosi eszcze wiyncyj ło was wiedzieć. Moc paniczek na dziedzinach, kiere majóm chyńć dować swój wolny czas i w kupie cosi fórt fajnego i pożytecznego dlo inszych robić, ni może sie was nachwolić. Bo Wy też dobrze wiycie jako to je, inszym ludzóm cosi dobrego zrobić bez piniyndzy. I to wszecko, co ty KGW robióm, to w tym je moc waszej zasłógi, kiero tym waszym kamratkóm sie bardzo podobo. Jesi bydziecie tako dobro i też ło tym cosi mie i czytmiorzóm naszego TRAMWAJU połopowiadocie to nazicher ludzie bydóm s tego moc radzi.

Danuta Kożusznik – jak uż sie tak wóm panie redaktorze podarziło mie namówić do tego fulanio, rzóndzynio i gwarzynio społym, to sie nie bydym uż wiyncyj łopiyrać i dóm sie do rzeczy s wami po naszymu.
Wiycie, z tóm społecznóm robotóm to je tak, że to isto trzeja z chałupy wyniyś, bo to sie uwidzi, jak nasi przodkowie swoi żywobyci też dlo innych poświyncali. Jak se spómnym z downych roków, to moigo taty też dycki w chałupie nie było, bo fórt kajsi inszym cosi załatwioł.Tata z mamóm – Milka a Jano Gazurkowie – pochodziliz Istebnego, skiyl w 60-tych rokach skludzili się ku Cieszynu, na Mnisztwo i tu gospodarzyli. A ón też widzioł tóm społecznóm robote w chałupie, bo jego ciotka a ujec byli wielkimi działaczami, co caluśki życi inszym poświyncali i nieskorzij za to swoji bohaterstwo byli odznaczyni nejwyższymi honorami. Siostra mojij matki (tak w Istebnym rzóndzi się na starke), nazywała się Anna Szalbot ps. Rachela i za wojny pomogała w chladaniu ładunku, co go cichociymni nad Dymbowcym ściepali. Jak sie ji to fajnie podarziło, tak jóm zwerbowali do Bataliónów Chłopskich, a że była wyuczóno pielyngniorkóm to pómógała potym kole Oświyncimia wiynźnióm z obozu -Żydóm, siyrotóm, biydnym, aż jóm Hitlerowcy zastrzelili i w obozie spolili. Zaś ujec – brat mojigo tacika (tak sie po górolsku rzóndzi na starzika) – Ignacy Gazurek – wyuczył sie w Cieszynie na rechtora, a nieskorzij w Krakowie zrobił Szkołe Podchorónżych i za II wojny w trzycatym dziewóntym dowodził snoci w pułku piechoty Strzelców Kresowych. Potym ciepli go do Francyje, nieskorzyij do Anglije, mianowali go tam aji kapitanym i dowódcóm III batalionu spadochronowego. Zginył, jak brónili Holandyje. .
Tak widzicie panie Redaktorze – jak sie mo takich przodków, jak żech sie takich historyji w dóma naposłóchała, tak ni ma możne potym nie robić nic dlo inszych. A wiycie – s tymi Kołami robić to je dlo mnie łogrómno uciecha, bo je w tym wsiecko, co dlo mnie dycki w życiu było nejzocniyjsze. Wiycie, jak sie człowiek wychowo na dziedzinie, na gospodarce, tak potym caluśki żywobyci kole tej dziedziny sie krynci. To umiłowani kultury ludowej i folkloru też mómy rodzinne, bo przeca w naszej familiji je i śp. Zuzka Kawuloczka – wielko oryndowniczka muzyki i kultury górolskij, a i pómału połowa Zespołu Istebna to moji krewniocy. Tak organizujymy dlo tych KGW przerozmajte konkursy a przeglóndy, coby tyn swój dorobek mógły pokozać. A jak jeście gaździnki nawarzóm kapusty, jelit, napiekóm placków s wyrzoskami abo kołoczy, to dziepro się gawiedzi naslatuje. Jak zaś je uż po żniwach, to robiymy konkurs wiyńców dożynkowych, coby pokozać tradycjym suszynio a ukłodanio kwiotków.

- reklama -

A ogrómno wartość KGW je też w samej tej chynci działanio, spotykanio sie, coby wynść z chałpy, spotkać drugigo człowieka, porzóndzić, pogwarzyć, pośmioć sie, aji pospóminać stare roki.Tóż jak se mogóm do tego Koła wynść na zebrani czy na jakóm robote, pojechać na jakóm rajze, abo śpiywani, to zarozki im sie gymba raduje i nogi przestowajóm boleć. Je w nich tela serca i dobrej energije, że sama nieroz sie dziwujym, skiela łóny po telakich rokach ciynżkij roboty w polu, w chałpie a z dzieckami – jeszcze majóm siłe na tóm społecznóm robote. Bo kupe dobrych i potrzebnych wiecy te Koła robióm, o wsieckich sie starajóm – i o dziecka, i o starzyków, i o niemocnych. I o te naszóm wiare sie starajóm i o zwyczaje, coby ludziska nie zabyli, jako to downij na dziedzinie bywało.
A jako to kiejsi bywało, to też worce se spómnieć. Chyba sie uż starzejym, bo corozki czynścij spóminóm se, jako my w chałpie gazdowali i choć to życi na dziedzinie strasznie ciynżki było, nie to człowiek sie aspóń roboty nauczył, powożanio starszych i mo respekt do Boga i przyrody. A terozki to sie ludzióm w tych łbach ganc przewraco, sami nie wiedzóm, czego w życiu chladajóm. Bo kiejsi to jak my jeszcze w siedym ludzi w starej chałpie miyszkali – była jedno wielko izba z kaflokiym z blachóm, w kierej całe życi sie krynciło. Do drugij izby szło się jyny wyspać, bo tam pieca nie było, jyno z kuchyni się łotwarło na wieczór dźwiyrze, coby choć kapke sie nagrzoło i człowiek yny marził, żeby po ciynżkim dniu nogi pod pierzine wrazić i sie kapke zagrzoć. A zimóm, to my jeszcze dogrzywali „żarzokiym”, do kierego trzeja było żozu naciepać. I jak jo była jeszcze ganc mało, tak pamiyntóm, jakoch to nawyprawiała, bo widzym roz – taki tyn wkład z żarzoka był na pociyniu w stodole narychtowany, pełno trocin, a w postrzotku styrczoł jakisi długi patyk. Tak jo se tak myślała, kiery to był taki ślepy, żeby takigo wielkigo patyka nie widzieć i strasznie chciałach pómóc i tak żech sie natropiła, coby tyn patyk wyjónć. Te dziure po tym patyku żech pieknie zasuła, zacisła i tako dumno z siebie poszłach pedzieć łojcu, jako to żech sie narobiła i pómógła. Jak tata uwidzioł, co jo to narobiła, toch takóm bure dostała, żech łod tego czasu każdego dnia musiałach sama taki żarzok trocinami napchać, a patyk był na to, coby zrobić taki niby kómin, kierym szeł luft i dym się po nim wydostowoł. Tak se myślym, że teroz to by naszych łoców isto pozawiyrali za tyn brak łopieki nad nieletnimi, bo żodyn tam sie nie przejmowoł, co se dziecko myśli, co go boli, co mu grozi – trzeba było isć do pola, do chlywa a razym ze starszymi rowno robić.Tak jak byłach mało, musiałach nanosić wónglo, drzewa, siana, słómy, kuróm dać jeść, jajka pozbiyrać. A potym już ku krowóm a świniom sie chodziło, bo było tego mocka, rodzice byli kupe starsi, schorowani, a moc starsze rodzyństwo chnet z chałpy się wykludziło i zostałach do pómocy sama. Potym doszło dojyni, wykludzani i skludzani bydła, łodbywani, szykowani do parzoka żranio do świń, chybani gnoja, a w polu kopani, grabiyni, robota przy żniwach, przy ćwikli, przy siociu i koszyniu. Jak już żech sie nauczyła na traktorze jeździć, toch już była rada, boch se mógła przeca siednyć, a nie musiałach wszyndzi piechty gónić. Tak spóminóm, że kiejsi to ludzie se wiyncyj pómogali, sómsiedzi przilatowali ku kopaniu czy grabiyniu i zarozki robota szła wiesielij.. A każdy to uż jyny czakoł na jakóm pauze, coby krziże wyprościć, a jakij swaczyny skosztować. Bo kiejsi się ludzióm nie płaciło za robote, jyny czynstowało jedzyniym albo łodrobiało jakóm maszynóm w jejich polu, abo dowało potym na jesiyń jaki worek łobilo czy ziymioków.

A jedzyni to też było skromne, ale zdrowe – terozki sie za to ciynżki pieniądze płaci, a wtedy to była codziynność.Jodało się jyny, to co na polu i w chlywie urosło, a do sklepu to sie jyny po chlyb, sól a łocet szło. Do pola brało sie jakóm skibke chleba z preswórsztym abo biołym syrym, bo jak sie roz w roku babucia na świynta zabiło, to musiało sie szporować, coby na calutki rok starczyło tych jelit abo necówki. Jodało sie tyż mocka mlyka, ziymioków, kapusty, grochu a fazoli. A przi tej kapuście toch piyrszy roz w życiu spotkała s KGW, bo na jesiyń my łod nich pojczowali taki elektryczne noże do krónżanio kapusty i potym żech musiała jako nejmłodzszo w chałpie tej kapusty w beczce na zime nadeptać. Ziymioki to sie jadło 3 razy do dnia we wszelakij postaci, ale nejbardzij to mi szmakowały placki na blasze. Przez lato mieli my jako dziecka ubaw, jak my mógli na furze siana jechać, a że rosły „na pańskim” przi ceście trześnie, to tata stówali z tóm furóm kole tego strómu, a my na wyrchu nadrzili ich wiela wlazło. Ale były też i wielki trudy tego gospodarzynio, bo i krowy nieroz posmykały abo podeptały czy pobódły i żodyn tam nie lecioł z beczym do mamulki. Tak se człowiek nieroz kapke pobeczoł, gymbe utrzył a zaś szeł dalij do roboty. Ni mieli my wakacji, rajzowanio, w siana abo w żniwa to sie aji w niedziele robiło.Tak nieroz z mojóm siostrom Hanióm, my se tak lutowały, jako to ciynżki je tyn los dziecek na dziedzinie, a te w mieście to se mogóm w spokoju posiedzieć, ksiónżki poczytać, porajzować, łodpoczywać, s łocami na wczasy pojechać, a my to nic. I tak my se przedstawioły, że jak bedymy uż wielki, to by my chciały w mieście choć na chwile bywać, coby sie móc wysztrychcić, pazury se namalować, buty s takimi wysokimi krómflekami łoblyc a z pieskiym na szpacyr sie wybrać. I wiycie co Wóm powiym – czasym marzynia sie naprowde spełniajóm!

Jo strasznie miała rada ksiónżki i dycki sie mi zdało, że jak sie mi chce kapke lachciyjszygo życia, to muszym sie mocka uczyć. Strasznie chciałach być rechtorkóm – łod kiedy pamiyntóm, kiedy jyny była wolno chwila, toch wsiecki lalki sadzała na stołku, a w starych zeszytach łod siostry założyłach dlo nich dziynnik szkolny i uczyłach ich co sie jyny dało.
Jak żech poszła do szkoły, kiero wtedy uż była w mieście, strasznie mie mierziło, że jo to je s dziedziny, rzóndzym gwaróm, nie znóm sie na tych wsieckich miastowych modach i że te dziecka łosiedlowe z bloków bydóm sie sy mnie śmioć. Człowiek to mioł taki kompleksy i dycki sie mu zdało, że we wsieckim je gorszy. Isto było kapke wpadek na poczóntku, ale że jo dycki chyntnie wsieckim dzieckóm pómogała, też w tej nauce, tak mi raczyj żodyn nie dokuczoł. Bo jo w każdóm wolnóm chwile uciekała do książek, przez coch hnet żech sie nauczyła rzóndzić „po pańsku”. Ale to moji sztudyrowani nie za bardzo sie widziało moimu łojcu, kiery jak mie widzioł s ksiónżkóm, zarozki sie pytoł, czy nic lepszego ni móm do roboty. Ale co robić – kiery mo do czego powołani, to go to raduje. Hnet sie łokozało, żech miała nejlepszi łocyny w klasie i szkole, żech na koniec podstawówki dostała aji takóm strzybnóm tarcze. Miałach już patnost roków, to tata by mie widzieli już nejlepij wydać, cobych uż nigdzi nie szła do żodnych szkół, ale jo się strasznie chciała uczyć i dycki sie mi zdało, że do łogólnioka to za wysoki dlo mnie progi. I tak żech se to fajnie łobmyśliła, że pójdym do rolniczej szkoły, coby tacie to sie spodobało, Tak żech sie snalozła w Technikum Łochróny Roślin w Cieszynie. Uczyłach sie pilnie ło tych wsieckich chrobokach, ziymiokach i babuciach, tak że za chwile zaś się łokozało, że móm nejlepszi łocyny i mie chłapcy zaczyli przezywać „piynć zero”. Ale jo wsieckim pómogała w tym uczyniu, w łodrobianiu zodanio, tak że dobrze mi było w tej szkole, miołach mocka kamratów a i też mie rechtory wcióngły do ludowego zespołu „Marcinki”, kaj my sie uczyli tańcować a śpiywać ty nasi szumne cieszyńki i górolski pieśniczki. Jej, to były piekne a dobre czasy, fajnie spóminóm ty roki w „Rolibudzie” i dycki marzyłach, coby tam kiedy wrócić jako rechtorka. Na rok przed maturom, jak żech była w czwortej klasie, rechtory posłali mie na łolimpiade wiedzy i łumiejyntości rolniczych, cobych se to połoglóndała i za rok cobych miała wiynksze szanse cosi tam ugrać. Ale że gupi mo szczynści, tak i mie sie strasznie na tym podarziło, bo nejpryndzyj w Nakle na regionalnym etapie dostałach dodatkowy punkt za to, żech je z Cieszyna, bo tyn chłop łocyniający moji brónowani mioł babe tu stela. I wiycie – tyn jedyn punkt doł mi awans do finału krajowego, kiery żech wygrała i dostałach indeks na te wyższi szkoły, choć żech przeca jeszcze ani matury ni miała. Kóniec kóńców – pojechałach na ty szkoły do Krakowa, wróciłach tu spadki i zostałach rechtorkóm w moji łukochanej Rolibudzie. A po poru rokach to uż wiycie – rolnicze kierunki szkoły w Cieszynie zawrzili, bo uż corozki miynij dziecek chciało się łuczyć tego gospodarzinio. Toch se musiała zaś cosikej inszego do nauczanio pochledać i tak terozki łuczym dziecka ło tych komputerach, ale że to ni ma mojo bajka, cióngło mie do tych naszich dziedziniorskich klimatów i tak żech sie naszła w tym Rejónowym Związku w Biylsku, kaj mogym cosikej dlo tych gaździnek z KGW podziałać.

I tak łónczym terozki te robote rechtorki z gaździnkami z KGW, kiere nejczynścij majóm tak kole sześdziesiónt plus i wychodzi mi tako średnio w moim wieku.
I tak se myślym, jak ty moji dzieciynce marzynia sie całkiym spełniły, bo podziwejcie sie – pole najynach sómsiadóm, tak że jyny pore grzóndek a kur mi ostało i nie muszym sie uż tak tropić, jako downij. Śmioć sie mi czasym chce, bo choć móm nejwyższi rolnicze szkoły porobione, to jo i tak je barzij teoretyczno jako praktyczno gaździnka. Bez żodnego przekludzanio miyszkóm w mieście, bo Mnisztwo przyłączyli jdo Cieszyna i terozki tu mómy taki szumne i fajne łosiedle dómków jednorodzinnych. Dziynki robocie w szkole móm wakacje i mogym se poczytać moji ukochane ksiónżki abo rajzować po świecie. A jak trzeja, bo je jako feta w Kole abo aji we szkole, to se mogym pomalować ty moji pazury, wyparadzić sie, łoblyc aji ty buty na krómfleku i być jako ta paniczka s miasta. A że zamiast krów i babuci mómy terozki w chałpie dwa psy, to wiycie –mogym se aji chodzić na ty wymarzóne szpacyry s pieskiym. I za to wsziecko – Bóg zapłać.