Już w listopadzie 1918 roku, tuż po Święcie Niepodległości, w Dziedzicach został powołany do życia Komitet Budowy Pomnika Wolności.
W skład Komitetu weszli: Tadeusz Midowicz (Naczelnik stacji PKP Dziedzice), Tomasz Balisz (handlowiec), Józef Barber (restaurator), Karol Borliczek (nauczyciel), Adolf Chrząszcz (pracownik PKP), Stanisław Cyankiewicz (nauczyciel), Adolf Danel (pracownik PKP), Emil Gabryś (pracownik PKP), Jan Gaj (pracownik PKP), August Gilman (pracownik PKP), Ludwik Giza (pracownik PKP), Jan Gołecki (pracownik PKP), Karol Gołuch (pracownik PKP), Franciszek Grygierczyk, Paweł Herok (handlowiec), Adolf Janik (pracownik PKP), Jerzy Kisza (nauczyciel), Franciszek Krzus (pracownik umysłowy PKP), Franciszek Łaszczok (handlowiec), Wiktor Łaszczok (pracownik umysłowy PKP), Ludwik Magdon (pracownik PKP), Józef Marekwica (kierownik tartaku), Adolf Morawiec (pracownik umysłowy), Leopold Piesko (nauczyciel), dr Zenon Różewicz (kopalnia „Silesia”), Józef Sajdok (pracownik Walcowni „Dziedzice”), Marian Sedera (drukarz), Jan Siwy (nauczyciel), Józef Stryczek (restaurator), Heliodor Szkucik (malarz), Józef Szneunaum (restaurator), Wawrzyniec Urbaniec (sztygar na kopalni „Silesia”), Wawrzyn Waryas (maszynista PKP), Ferdynand Woźniak (pracownik PKP), Adolf Żoczek (pracownik PKP), Ludwik Białek, Mieczysław Bylica, Stanisław Chrząszcz, Rudolf Czaja, Stanisław Fuliński, Waleria Janik, ks. Ludwik Kojzar, Władysław Kondolewicz, Wiktoria Łaszczok, Franciszek Marek, Józef Pacek, Jan Raschka, Tadeusz Wachulski, Henryk Worliczek, etc.
Pierwszym przewodniczącym Komitetu został Adolf Chrząszcz (potem stanowisko to piastował jeszcze Adolf Janik), sekretarzem została p. E. Szarkówna (Sieńczak).
Postanowiono upamiętnić poległych legionistów, budując pomnik naprzeciwko dworca kolejowego w Dziedzicach. Komitet wydrukował cegiełki i rozpoczął zbieranie funduszy. Zbierano je podczas uroczystości państwowych, religijnych, podczas zabaw, kwestowano na na ulicach, na dworcu kolejowym i pod kościołami.
Organizowano wieczornice, akademie, kółko amatorskiego teatru wystawiało sztuki teatralne np. „Królowa Przedmieścia”, „Krakowiacy i górale”, „Kościuszko pod Racławicami”, „Obywatelka z Krowodrzy”, „Dla Świętej Ziemi”, „Dziesiąty Pawilon”, „Pan Twardowski”, etc. Reżyserem i kapelmistrzem teatralnym był Stanisław Chrząszcz, dekoratorem Heliodor Szkucik, suflerem Adolf Janik. Aktorkami zostały Anna Konieczna, Zofia Kempna, Helena Żoczkówna, Wiktoria Łaszczok, Waleria Janik, Katarzyna Zolich. Sztuki wystawiano w Dziedzicach, Czechowicach, na kopalni „Silesia” na Żebraczy, Zabrzegu, Ligocie, Bronowie, Goczałkowicach, Pszczynie, Bestwinie, Komorowicach, w Karwinie i w Dąbrowie na Zaolziu. Sztuki teatralne grano w tych miejcowościach po kilka razy, przy pełnych salach. Pieniędzy na budowę pomnika przybywało. Wiosną 1920 r. przedstawiciele Komitetu wybrali się do Warszawy, gdzie przez kilka dni kwestowali na Placu Zamkowym. Warszawiacy byli hojni, więc przywieziono spore pieniądze na budowę pomnika.
Zaproszono do Dziedzic, znanego krakowskiego artystę – rzeźbiarza, byłego legionistę, dyrektora Szkoły Plastyków w Krakowie, Jana Raszkę i zaproponowano mu przygotowanie projektu pomnika. Po kilku tygodniach Jan Raszka przedstawił Komitetowi dwie makiety, przygotowane w jego krakowskiej pracowni, przy ul. Pawiej 10.
Wybrano pomnik w formie obelisku. Składał się z obelisku wysokiego na 6 m, podstawy, dwóch alegorycznych postaci, legionisty i powstańca. Na obelisku umieszczono tablicę z napisem: „Nie damy Ziemi skąd Nasz Ród 1914-1923” oraz godło.
Zaczęła się praca: zwożono żwir (5 wagonów), cement (15 t), żelazo (2 t), olbrzymie bryły kamienne ważące ponad 3 t, kamienie z chrzanowskich kamieniołomów „Dolomit”, etc. Plac pod budowę pomnika podarował za symboliczną złotówkę restaurator Dawid Szneubaum. Szneubaum podarował także Komitetowi cały wagon cementu z Cementowni Szczakowa. Pozostały teren pod budowę pomnika należał do PKP, więc podpisano umowę z dyrekcją PKP w Krakowie, na wynajęcie tegoż terenu za 10 Marek Polskich na rok.
Kamienie obrabiało trzech chrzanowskich kamieniarzy, którzy podczas prac pomieszkiwali u obywatela Adolfa Janika w Dziedzicach. Godło państwowe, które potem zamontowano na pomniku, zaprojektowali i wykonali Rudolf Czaja i Henryk Wordliczek. Dużą tablicę miedzianą z mosiężnymi literami wykonali pracownicy Walcowni Metali „Dziedzice”. Dużą pomoc udzielił budowniczym pomnika, obywatel Hrabiczek, naczelnik Parowozowni Głównej PKP w Dziedzicach wraz z małżonką. Nadzór nad pracami, społecznie, prowadził inżynier-architekt Haussner z Krakowa, a pracami budowlanymi kierował, także społecznie, inż. Spitzmuller z Dziedzic.
Prace ziemne, obróbkę dolomitów i budowę fundamentu żelbetonowego rozpoczęto wiosną 1923 r.
Głębokość fundamentu 2,5 m, szerokość ponad 6 m. Fundament wystwał ponad ziemię na wysokość ok. 1,20 m, sam obelisk, z ciosanego dolomitu, miał wysokość 6 m. Z frontu pomnika ułożono kilka stopni oraz blok, na którym wyryto główny napis „Nie damy ziemi skąd Nasz Ród 1914-1923”. Po drugiej stronie pomnika umieszczono miedzianą tablicę z mosiężnymi literami, która zawierała informację o dacie odsłonięcia pomnika (wrzesień 1924 r.), że stało się to za prezydentury Stanisława Wojciechowskiego, za Wojewody Śląskiego Michała Grażyńskiego i że upamietnia poległych podczas I wojny światowej Polaków, legionistów i Powstańców Śląskich.
7 października 1923 roku odbyła się uroczystość wkopania kamienia węgielnego pod pomnik. Od 8 rano, uczestnicy uroczystości gromadzili się na miejscu budowy pomnika, skąd po dwóch godzinach wyruszył pochód w kierunku dziedzickiego kościoła, pod którym odbyła się Msza polowa, podczas której poświęcono kamień węgielny. Obecni na uroczystości powrócili następnie na plac budowy pomnika, gdzie dokonano aktu wkopania kamienia węgielnego. Wygłoszono okolicznościowe przemówienia, wbito do tarczy pamiątkowej gwoździe z nazwiskami uczestników, po czym odbyła się defilada. Wieczorem w dziedzickim kinie wystawiono sztukę „Pan Twardowski”, a później w restauracjach Jana Stryczka i Józefa Szneubauma odbyły się potańcówki.
Podczas tej uroczystości zbierano pieniądze na zakup spiżowych figur pomnikowych – legionisty i robotnika.
Kiedy Niemcy we wrześniu 1939 roku wysadzili Pomnik Wolności, znaleźli tuleję z aktem erekcyjnym pomnika. Lista nazwisk dzialaczy polskich i śląskich posłużyła im do ich ścigania, aresztowania i w kilku przypadkach do ich zamordowania.
Na postumencie ustawiono obelisk i dwie figury. Od zachodu stał żołnierz polski w płaszczu, wspierający się na karabinie, od wschodu Powstaniec Śląski (robotnik) trzymający karabin. W górnej części obelisku umieszczono orła w koronie, który był na 1 m wysoki. Wokół pomnika ustawiono 8 żelbetonowych słupków, zwieńczonych żelaznymi kwietnikami. Słupki połączone były łańcuchami żelaznymi. Z obu stron pomnika ustawiono betonowe kwietniki, w których w 5 rocznicę wybuchu III Powstania Śląskiego zasadzono „Lipki Wolności”.
Wiosną 1924 r. przywieziono z Krakowa figury pomnikowe, które z platformy kolejowej ściągał i przenosił, specjalnie na tą okoliczność wynajęty, dźwig z kopalni „Silesia”. Przystąpiono do końcowych prac i rozpoczęto przygotowania do uroczystości związanych z odsłonięciem pomnika.
Uroczyste odsłonięcie Pomnika Wolności nastąpiło 14 września 1924 roku. Po jego odkryciu przewodniczący Komitetu Budowy Pomnika, Adolf Janik, przekazał go pod opiekę gminie Dziedzice. Miesiąc póżniej Komitet się rozwiązał, po wcześniejszym zlikwidowaniu swej działalności i rozsprzedaniu pozostałego materiału budowlanego w drodze licytacji. Z uzyskanych funduszy ufundowano tablicę pamiątkową poświęconą legionistom, która została zawieszona na ścianie restauracji Jana Stryczka (z tego miejsca w sierpniu 1914 r. 40 ochotników z Dziedzic wyruszyło do Legionów).
12 maja 1936 roku na obelisku umieszczono medalion z wizerunkiem Marszałka Józefa Piłsudskiego i zmieniono godło. Niemcy, w kilka dni, po wkroczeniu do Dziedzic, w 1939 roku, wysadzili pomnik w powietrze.
10 listopada br. Pomnik Wolności zostanie odsłonięty ponownie, ale tym razem stanie na Skwerze Stulecia, przy skrzyżowaniu ulic Niepodległości i A. Mickiewicza.
