Porzóndzymy pogadamy – Leszek Richter

0
1234
- reklama -

Prziszeł zaś czas na jakigosi Zaolzioka, coby chocioż roz za kiedy był rymis. Akurat to dobrze dopadło, bo to dzisiejsze nomero mo dwie sztwórki i mianuje się to sztyry a sztyrycet i nóndzie sie to w tej raji łod piyrszego nomera. Sie mi zdo, że pudzie nóm to snadno, bo tyn przezy mie wychledany panoczek wyrzóndzo pieknie po naszymu.

Leszek Richter – społecznik, regionalista z zamiłowania, od 2002 r. prezes Sekcji Ludoznawczej Zarządu Głównego Polskiego Zwiazku Kulturalno – Oświatowego. Jest założycielem i kierownikiem Izby Regionalnej im. Adama Sikory Miejscowego Koła Polskiego Związku Kulturalno – Oświatowego w Jabłonkowie, która jest społeczną instytucją o charakterze muzealnym oraz regionalnym koordynatorem marki„Górolsko Swoboda produkt regionalny”. Od prawie 23 lat systematycznie działa i realizuje projekty na rzecz identyfikacji, dokumentacji, zachowania, wzmacniania i promowania dziedzictwa kulturowego Śląska Cieszyńskiego i Górnych Kisuc, w tym tradycyjnego rzemiosła i rękodzieła.

Z ważniejszych wymieńmy chociażby:

– warsztaty rzemiosł i technik rękodzielniczych „Szikowne gorolski rynce”, odbywające się w ramach Międzynarodowych Spotkań Folklorystycznych „Gorolski Święto” w Jabłonkowie;

- reklama -

– autor koncepcji piątkowego programu podczas Międzynarodowych Spotkań Folklorystycznych „Gorolski Święto” w Jabłonkowie;

– przy współpracy z Zamkiem Cieszyn wytyczenie Szlaku Tradycji, który umożliwia dotarcie do niezwykłych miejsc i wyjątkowych wytwórców na Śląsku Cieszyńskim oraz Górnych Kisucach, tworzących z pasją niepowtarzalne wyroby według tradycyjnych technik
i metod;

– wdrażanie systemu znakowania miejscowych produktów marką ochronną „Górolsko Swoboda produkt regionalny®” w Mikroregionie Gorolsko Swoboda;

– Miyszani łowiec w Koszarzyskach;

– z ramienia Sekcji Ludoznawczej angażuje się w organizację Konkursy Gwar „Po cieszyńsku po obu stronach Olzy”.

Fryderyk Dral – Tustelocy o was prawióm, że mocie taki wielki miech energije, kierej nie żałujecie żodnymu jak trzeja w czymsi i kómusi pumóc. Ale ta energija je wóm fest przidajno jak bierecie się roz do roka, za zegnani wszeckich dziecek s łobu strón Olzy do kupy, coby wyrzóndzały ze sebóm po naszymu. Je to kónkurs gwar” Po cieszyńsku po obu stronach Olzy”. Rozchodzi się ło to, coby zachranić tóm naszóm pieknóm rzecz
i nie dać i nigdy umrzić.

Leszek Richter – Niesamowiczie se wożim tego, że było mi dane poznacz Karola a Ewym Lisztwanów z Kamynitego w Dolnej Łomnej, zocnych goroli z krwie a koszczi. Przekozano prze nich darowizna stanowi podstawym zbiorów muzealnych Izby Regionalnej im. Adama Sikory MK PZKO w Jabłonkowie. Kupa szie prziucziłech ło downym żiwobyciu na gróniach dziynki wywiadóm, kierech przeprowadzoł z P. Karolym. Był też współtwórcóm wystawy „Warsztat rękodzielniczy rodziny Lisztwanów z Kamiynitegoˮ, instalowanej w filii Izby Regionalnej w Polski Szkole Podstawowej w Czeskim Cieszynie. Powiyl wywiady były ło nabywaniu głównie wiedzy teoretycznej, tak zasz praktycznóm szkołóm było dlo mnie, jak my wroz aranżowali stanowiska ekspozycyjne taki jak: strugani skury; krzesani toporym a rozr-żazowani szpolcokym trómów na krokwie a kanty; strugani szindziołów na strugacej stolicy; drzici szczyp; toczyni na włośnej roboty drzewianym drebanku; robiyni koła do kołowrotka na stolicy do robiynio koła; bednorka, w tym wyrób dungów, wyrzazowani wóntora, szczióngani dungów łobrynczami; dziyrgani, łómani, czosani a przyndzyni lnu, skryncani notkónczo a szniórów na wózkach, mleci na żarnach, kulani prodła, sziczi kyrpców atd. Zoleżało nóm na tym, co by aranżacje były jak nejbardzi poglóndowe, to znaczi przemówiły do wyłobraźni łodwiedzajóncych, przede wszieckim młodzieżi szkolnej. Dziszio szie takich ludzi jak Pan Karol nazywo depozytariuszami dziedzictwa kulturowego. Pan Karol użiwoł rzecz jakóm szie już dziszio mało kaj słyszi, tymu też z przijymnoszczióm przedstawim czitelnikóm trzi godki, łopowiedziane mi przez niego.

Anielski głos

Też kiejszi, ale to już je downo, na Polynicach był sałasz. To było na Kozubowej, bo tam było wiyncyj sałaszi. Polynice były po Łómniańjskij strónie nad Kantorzónkami, nad Kiczerami, miyndzy Małyszowymi dolinami a Kamynickim sałaszym.
Łowczorz na Polynicach był swobodny, młody gibczok, tak kole trzicatki, dobrze sze mioł, wypocziwany był na tym sałaszu, wrzało to w nim jako w starej krowie guwno. Brniało mu też niejyny w kolanach, ale aji nad kolanami.
Psa mioł dobrego, Bosy sze nazywoł, był strasznie móndry, łofce dobrze pos.
Na Mjójszi był też sałasz, też tam był łowczorz i baczówka. Jak było pieknie a wiater wioł łod połedni stróny, było słyszecz jak baczówka szpiywała. Tóż łowczorz też rzykoł, aby tyn wiater fuczoł z połednia. Ta baczówka na Mjójszi strasznie pieknie szpiywała, mało – łuna miała ganc anielski głos. Jak było pieknie to było widacz na Mjójsz, ale tak gymby to nie było poznacz, jyny ty melodyje co łuna szpiywała sze niysły kajszi aż do Wyr Łómnej, przez Hadaszczok, Kamynite aż dołu do Niżnij Łómnej a na ty Polynice nejbardzi.
A łowczorzym jyny tak krynciło, co też to tam na tej Mjójszi je. To muszi bycz anioł.
Tak łuznoł a uwierził w to. Jednego pieknego dnia zasz sze tyn anioł łodezwoł, pasła tu bliżi ku Polynicóm, łowczorz już to nie wydzierżoł – nimóg. Zawołoł psa, łobuszek wbił do mrowczij kympki, na tym łobuszek zawiesił guniym a Bosymu powiedzioł: „Pasz mi tu dobrze ty łowieczki, bo jo jidym sze podziwacz na anioła”. Wzión palicym, łobuł kyrpce, nowłokóm prziwiónzoł, bo po rozmajtym kotyczu a skolu by był nogi zedrził do krwie. I leczoł do Kamynickigo potoka przez Łómniankym, na drugóm strónym do Mjójszi.
Grapa była łokrutnie przikro ale chutniczko leczoł, bo sze już doczkać ni móg na tego aniołka. Za chwilym był na sałaszu, dziwo sze kanyż też sóm krowy a przi nich bedzie baczówka – anioł. Przileczoł ku krowóm, a baczówka szedżała łobrócóno ku Jelitowu i szpiywała se, ale tak pocichutku. Przileczoł ku nij cały czyrwióny, sparzóny i witej aniołku chczoł powiedziecz, ale niedokóncził, bo przed nim na dzichcze szedżała ni anioł, ale staro czarownica.
Tak sze rozeżroł na nióm, że jóm palicóm tak zbił, że mało żiwo zustała. Potym łuczyk ze złoszczóm nazod, na Polynice. Łod tego czasu baczówka nie szpiywała,
a mama moja też niewiedzieli co sie ś nióm stało.

Też sze mi chczało

Na Kamynitym łu gazdy słógowała dziywka. Przez lato posała krowy, w zimie zasz jich łodbywała, dojiła, gnój kidała. Spowała w chlywie na wyrczisku. Dłógi roki tak było.
Aże roz sze tam kajsi wżón Jura z pod Hawranij, też stare pachołczisko. Łun zasz łu gazdy dłógi roki słógowoł przi kóniach. Tak sze mi zdo, że ftedy szeł z Kozubowej, ze sałasza, bo tam każdy rok dowali łofce na poszyni i był sze tam w niedzielym na ty łofce podziwacz. Pożitku z tych łowiec nie brali, tyn se broł gazda kiery ich wzión na poszyni, bo jymu samymu chybiało łowiec na wysadym.
Na Kamynitym, na paszónku sze zebroł z Hanóm, pieknie pozdrowił, słowo ku słowu i pos ś nióm krowy do wieczora. Potym też doczkoł aż połodbywo wszecek statek, podoji krowy i powieczerzo.
Zjadła skibym chleba dómowego, bo też ftedy inkszigo chleba nie było króm placka z pipy w trómbie łupieczónego a ku tymu kiszki z czepnika a syra z faski zakwaszónego i posolónego – tyn dłógo wydzierżoł.
Wyszła na pole, że se fajfkym zakurzi a tu Jura jeszcze czako i aż sze zlynkła. Jura ji na to powiadoł: „Na dycz sze Hanka nie bój, ani sze nie lynkej, dycz już też mosz swoje roki, jo też i choczby my se aji społu legli na wyrczisko to teżby sze nic nie stało. Szkoda żech jo ło Tebje wczaszi nie wiedżoł”. I tak sze pozdomowali.
Jura jeszcze porym razy prziszeł i domówili, że sze pobieróm. Za dwa tydnie szli na naukym do koszczoła, a hnet potym dali na łogłoszki. Po trzeczij łogłoszce we wtorek mieli ślub i wieszeli.
Przed koszczół, jak szli ku tymu szlubu, jich prziwióz Jurów gazda poróm kóni w kolasze. Hana piyrszi a łostatni roz jechała w kolasze, ale se fajfkym zakurziła i pokurzowała se tak aż przed koszczół. Przed koszczelnymi schodami ji Jura tóm fajfkym chczoł wychynycz, ale Hana nie dała i fukła fajfkym do kapsy w sukni.
I szli ku łołtorzu jakoby nic. Wieszelnicy w koszczele sze dziwajóm – baby sze prziszły podziwacz na szlub takich rzezańców, nó już też starszich – i łuwierzicz nimogóm swojim łoczóm. Miyndzy nimi, na pawłaczi, stoły Zuza z Werunóm a Zuza powiado Werunie: „Dziwej sze Werunko mje sze też chczało jakech sze wydowała, ale żeby sze mi ś nij kurziło to przeca ni”.
Po szlubie szli ku jedzyniu a potym na czakaczkym do starej karczmy. Czakaczóm wziyni kołoczi, wiesielnikóm swaczinym i tańcowali do biołego rana kołomajki, lindra, szwinioka i rozmajte jinkszi tańce.

Jano na balu

Jano był bezmała 21 roków prezesym w jednym Kole PZKO, w jednej dziedzinie przi Jabónkowie. Bardzo sie mu dobrze darziło, PZKO fóngowało bardzo dobrze, imprez było, łodczity na rozmajte tymaty, jako sadownictwo abo ło wszelijakich chorobach, a jeszcie jinych kupa. Mimo festynów w lecze były też bale w zimie. W tym jednym roku w miysopuszcie też mieli bal w karcznie.
Jano, jako gazda tego balu, ło wszecko sze muszoł postaracz. Bo to tak bywało, że gazda mioł wszecko na głowie, a to niej jyny łu nich, ale we wszeckich dziedzinach. Przitym PZKOwski bale były dycki wydarzóne.
Łobganianio była kupa. Trza było poprziwożacz materiał do kuchynie a kwit, zabezpieczić, coby baby aji z dzieckami narobiły kotylijóny a napiykły słodkigo, co jyny gdo by był pomyszloł.
W balowóm sobotym Jano już jyny kóntrolowoł, czi wszecko było gotowe. Czy czi, co mieli funkcyje, sóm na miejscu, czi przi kwituli majóm nalywoczki, półek czi majóm doszcz, kucharki czi majóm doszcz drzewa na przigrzywani jelit, warzyni kapusty, smażyni sznycli itd.
Jak sze bal fajnie rozjechoł, tóż se Jano prawił, że se wypije półkwaterkym kwitule, dyć se już aji zasłóżił.
Kiej sze tak przeciskoł pomiyndzy tych balowiczów ku stołu z kwitulóm – bo ludzi było kupucno, bo na dziedzinach to tak bywało, że na PZKOwskich balach bywało wdycki sumeryja ludzi – czuje, że tam Jozef z partyjóm nadowo, że tym pieróńskim Polokóm sze ty bale tak darzóm a kanyco jeszcze inszigo, co tu nimogym ani pisacz. Jana to napuszcziło, łobrócził sze ku Józefowi i powiado mu: „Jozef, co tu bulczisz !” a drzis mu w pysk. Zagnoł po drugi – jyny Jozef sze zakrył rynkami – i rómbnył go jakszi nieszikownie, po łokczu i aż rynczisko poharatoł.
Na tym sze ale nieskóncziło, to wiycze, baby do dziwu: „Wołejcze hónym szandarów, bo Polocy sze bijóm !”. Szandarzi przijechali hnetka, że ani sanitka po nimocnego by nie była chutni przijechała. Szandarzi wpadli do zolu, ale niewidzóm nic złego. Tóż pogrożili babóm i pojechali nazod do Jabónkowa czakacz na drugi telefón.
A Jano z Jozefym już byli przi stole z kwitulóm i mieli aji po kwaretce wypite. Jako to potym bywuje, Jozef prawi Janowi: „Człowiecze, dycz bysz mje był zabił, dybych sze nie był zakrył”. Jano mu jyny tela powiado: „Baw sze już dobrze. A czi wiysz za cosz dostoł?”. Jozef prawi: „Jistotnie za to, żech wygryzoł na Poloków”. Jano mu na to: „Za to ni, ale za to, żesz je z Wisły”.
Nielza też tak wszeckigo łopisować dokumyntnie, ale było to prowdziwe wydarzyni. Podobne zdarzynia sze czynsto stowały tu, w łokolicach Jabónkowa. Jano
z Jozefym po dziszo żijóm w zgodzie, niedoszło do nijakich wyczitek, że tam Jozef pochodzi z Wisły, bo takich je tu łu nas wiyncy.