Porzóndzymy pogadamy – Małgorzata Kieres

0
1200
Małgorzata Kieres (po prawej), fot. arch. prywatne
- reklama -

Prziszeł czas, coby kogosi s naprowde prowdziwnej gorolski dziedziny namówić na porzónndzyni, pogwarzyni i pofulani w naszym osim a sztyrycatym nomerze naszego TRAMWAJU. Pudzie nóm isto to snadno, bo ta wychladano przezy mie szykowno paniczka miyszko na Istebnym i wyrzóndzo pieknie po gorolsku.

Małgorzata Kieres – Absolwentka Etnografii Uniwersytetu Jagielońskiego, długoletnia dyrektorka Muzeum Regionalnego w Wiśle. Badaczka, dokumentalistka
i popularyzatorka kultury górali śląskich i wałachów cieszyńskich, a także jurorka i prezenterka festiwali folklorystycznych. Redaktorka serii wydawniczej poświęconej strojom ludowym Karpat. Autorka publikacji „Strój górali śląskich, oraz „Stroju cieszyńskiego”. Można powiedzieć, że pani Małgorzata jest ambasadorką tego co najpiękniejsze w beskidzkiej kulturze ludowej. Radna kilku kadencji powiatu cieszyńskiego oraz miasta Wisły. Jej pasją jest praca w muzeum, której oddaje całe swoje serce, żeby ta skarbnica kultury i tradycji górali śląskich nie została nigdy zapomniana. Jest także laureatką wielu nagród i wyróżnień, z których najważniejsze to – Nagroda im. Karola Miarki za upowszechnianie kultury oraz Wiceślązaczki i Osobowości Ziem Górskich, a także Nagroda im. L. Szersznika z zakresu popularyzacji kultury górali beskidzkich.

Fryderyk Dral – Gorole i tustelocy o was prawióm, żeście sóm strasznie szykownóm paniczkóm, kiero wszeckim paradzi w rozmajtych wiecach pumóc. Ale jednakowóż całóm swojóm energije, kieróm mocie w siebie dowocie ksiónżkóm w kierych fórt cosi idzie nónś ło tym, jako kiejsi żyli na tym świecie nasi łojcowie i starzikowie. Tóż bydźcie tako szykowno i dejcie sie sy mnóm do rzeczy, coby czytmiorze naszego TRAMWAJU dłógo nie zapómnieli tego gororlskigo gwarzynio., prawiynio ,drzistanio i fulanio.

Małgorzata Kieres – Panie redaktorze, dobrze wiycie, że ta moja istebniańsko rzecz je kapke inszo niż ta wasza cieszyńsko, ale musicie mi to wyboczyć, bo jo to wszecko ło co mie pytocie wyrzóndzym po gorolsku. A to co bydym wyrzóndzać to je wszecko o Wiliji jako to hańdownij bywało.

- reklama -

Nale no! Dziśka je usz, sztyrzijadwacatego, wilija szie niepozdanie ku nóm przysmycziła, matka w izbie roboty majóm forymnie tósz fórt ukludzajóm a rychtujóm wsziecko ku wieczierzi, a uspiwujóm ostatni w adwencie Godzinki do Panienki Maryji. W chałupie sakulyński dziecka zabyły, żie we wilijnym trza być posłósznym, bo jyny wtedy szie uwidzi złote kurki na niebie. A dziecka jako nawiedzóne gónióm tam a nazod, wyrzgajóm dźwiyrzami, a s pola do izby tak jyny fiónczi. Matka uznali, że trza bedzie im dać dutki powóniać kiere majóm uojciec napozoryndzy, coby se pamiyntały żie jak we wilijym nachycóm tósz bedzie im kapkało calutki rocziek. Nie jyny dziecka nie usiednóm, ale ji nasz tacik jakoszi fórt hladajóm wczorajszigo dnia. Jakosi jich mierziało, żie sóm z ujcym spod uboćki niedorzóndzóni, i trza zónść szie s nimi dogwarzić. Wziyni z olmaryji achtlicziek z wilijówkóm, żodnymu nic nie rzóndzili jyny pocichućku wytracili szie z chałupy i przypańkali do ujca Jozefa spod uboćki.

Pochwalony, nale witej, Jozef! Witej, gwarzi Jura, nale psyka koćki kany kiero, ci szie co stało kany? żieś szie do nas prziypańkoł?
Dycz przeca nie bedymy szie gniywać, przysziełech coby my szie pogodzili i wypili na zgodym. Pod pazuchom móm wilijówkym. Tósz wypijmy na jednóm i drugóm nogym, a wybocz co było złego, a niech szie wóm tu na te Gody darzi i na calutki Nowy Rocziek. Józef wielki Bożie zapłac i wóm niech szie darzi. Obo poczuli żie ta wilijówka zagrzoła im postrzodek i je jim usz jakosi lachcy na sercu, aij to co było niegódzóne wziyno kyns cesty, a po drugij półce popuściło im usz rzecz.

Ja szie uż brali ku chałupie tóż szie im spómniało, żie matka naporynczali, coby po ceście hokli na Jana, kiery wiycie je niewidómy a chrómy, coby prziyszeł ku wieczerzi dycz nie godzi szie bycz samymu. Tóz tacik tak zrobili poszli po Jana coby szie też ku wieczerzy przikludził. W piecu było usz natopióne trómami bukowymi, a dymbinóm, deliny wydrzyte ryżiowym kartaczym, nad stołym w kóntku wisiała jedlićka. Na ni były rajski czierwióne jabłuśka, czosnek, orzechy, niekiere owinióne w złotku po bómbónach.
Matka przykryli stół biołóm płachtóm, dziwajóm szie przez okno jako szumne beje wilija. Hroźne wiatrzisko usuło zomiynty, wsziyndy było nafujane, a wiater fórt gził szie po strómach. Za oknym było biolutko.

Na stole było usz wsziecko gotowe. W dóma wsziecko woniało. Na stole matka rospostrzyli biołóm płachtym,na potrzodku dali okrąglutki chlebicziek, kiery pram wczias rano z piekarczoka wyjyni. Wedla chlebićka na postrzodku dali sziumny kwak ze śwyićkóm, wedle niego gorstkym uowsa, w koszićku orzechy a głowkym cziosnku. Jabłek dali yela wiela nas było, coby każdy mioł jedno. Położiyli tesz szrajtoflym z grajcarami, coby szie dzierżały cały rok. Wdycki na stole kładli zdjyncia wszieckich kierzy poumiyrali, a wczaśni poszli do Pónbóczka. Bo pram przi wiliji je czas jich powspóminać.
Dziecka szie wdycki działy na niebo, jak kiery usz widział na nim pyrszóm gwiozdym tósz wrzeszczoł, a matka poroz kozali wszieckim sziadać ku wiliji. Alie trza było bycz wyrychtowanym. Wsziecy oblykali wyprane a wybiglowane i wszśkróbione kabotki a koszule. Wszecki my sztyrzi dziywcziacka w wybielónych kabotkach wycziosane, wylizone, matka zaś hornadlami przidzierżeli se cziop a zapasytyrzyli szie do biołej sziatećki, co jóm wiónzali pod karkym. Tacik też szie osłuchali, fusy zgolili brzitwóm z austriackiego regimentu kieróm majóm schowanóm w podstolu a wdycki jóm bruszióm na posku, kiery wisi kole okna.

Na drzewianych zydloćkach a szyrokucnych stolicach wsziecy posiadali, tacik nogi dali na sikierym, coby szie im nic nie stało w lesie bo robili za furmana.
W izbie było cichutko, trzaskało pod blachóm, wsziecy siedli ku świyntej wieczerzi, tej na kieróm wsziecy cziakali calutki rok. Przeżegnali szie i porzykali s morawskiego kancynołu kiery był hruby na piynć palców. Zaspiwali Mesjasz prziszieł na Świat prawdziwy, bo to przeca na niego- Narodzonego Jezusa wsziecy cziakali. Tacik na chlebićku zrobili krziżicziek, odkroli godni kraicziek, a każdymu dali po skibce chleba. Dowali tesz sziulkym masła piekne odbitym s kwioteczkami w sztwiertce. Matka donoszali, bryjym. Potym wiycie była słodko kapusta ze ziymnioćkami, a ta szie naszi matce wydarziła. Najedli my szie do rozpuku. Potym był groch ze śliwkami, buchta s makym a ji nie szło szie najeść tak wóniała. Przi wiliji człowieka brała tesknica, za tymi kierach ni ma usz przi stole. Tósz wsziecy wspominali. Pomalutku stary rocziek uciekoł, a żodyn nie wiedział jaki będzie nowy, tóż tata rozłupili orzych, dziwali szie do postrzodka,czi je pełny, bo wtedy miało szie nóm darzić. Nejgorzi jak był próżny, powiadali żie kierysi jednako umrze. Matka wdycki rozkroli japko i też szie dziwali czi na postrzodku je szumno gwiazda, tesz by szie miało darzić. Na koniec wsziecy cziakali jak matka duchnóm do świyćki. Wsziecy my szie dziwali w kieróm strónym pójdzie dym, jak szieł ku dźwyrzóm tósz my szie po sebie dziwali, kiery by mioł umrzyć. Wdycki jak my pojedli tósz po wieczierzy spiwało szie kolendy. Potym usz kole dziesiątej trza było szie polalućku rychtować i oblykać do kościoła, wsziecy s chałupy szli my na Jutrzniym. Jo wdycki szła z naszóm matkóm z drugi izby kiero byli naszóm strynóm. Mieli mie radzi i mie wdycki pojyni na jutrzniym. Bo trza było skisi isć bo do kościoła szie nie szło wciść. Jewka, kiero była dziywkóm powiado, żie nie ojdzie na Jutrzniom bo wycie miała morzi i pójdzie se do kumory legnóńć. Nale matce tam dwa razy nie trza było rzóndzić, mało niewiela cosi trufli, alie poszli do kościoła, dycz jak co tóśz przecz Jewka powiy.

Jewka ząs na nic nie cziakała jyny porwała z izby zdrzadło, do kumory i legła pod pierzinym,) i tak kapkom na niby poszła spać. Cziakała do dwanostej, pram godziny bijóm dwanoście, Jewce serco o mało źie nie wyleci, alie naroz roz dwa pozdrzyła do zdrzadła a tu w nim widzi: żiebroka, kierejo szie wylynkała i poros z tego bólu usnyła.
Poczyno dnieć, matka pozdrzyli do kumory i poroz szie Hanki pytajóm nó ji cóż?
Matko aniż wóm nic nie powiym, a jeszcze nie dopowiedziała a tu do izby przykludził się Jano spod lasu, wielkucny bogocz. Dlo Krysta Pana na dyć Jano szie pisze Żiebrok, tóśz szie mi to wsziecko w tym zdrzadle w tóm wilijnym wyśniło.

Kieryż by szie pozdoł, żie szie nóm wieszielisko same przy wiliji do chałupy przikludzi. A matka jak widzieli, żie tymu wszieckimu nóżki tyrczóm tósz Jurym posłali po ceklićki, za za cestym dali ze szunuptychli porym grejcarów na bómbony, szklory i sztolwerki wycióngli. I wsziecko to było na ozaj, Jewka szie za Jana Żiebroka wydała. Za rok we wilijym mieli też chłapiećka. Matka kiero na tym wieszielu byli tósz wykłódali, żie porym dobrych półeki szie wytańcowali. Nale no i jakoż tu nie wierzyć, żie jako wilija taki calutki rok.