Ponad tydzień trwała tegoroczna, 31 edycja Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego „Bez Granic/Bez hranic”. W tym czasie widzowie z obu stron Olzy mieli okazję obejrzeć najciekawsze przedstawienia z Polski, Czech i Słowacji. Choć program festiwalu był bardzo spójny i precyzyjnie dopracowany, to mogliśmy w nim odnaleźć wyraziste punkty odniesienia. To one sprawiły, że bilety na tegoroczny festiwal rozchodziły się jak świeże bułeczki, często doprowadzając do całkowitego wyprzedania spektaklu, na długo przed jego festiwalową prezentacją.
I tak oto strzałem w przysłowiową „dziesiątkę” było otwierające festiwal przedstawienie „Bieguni” według powieści Olgi Tokarczuk, w wykonaniu Teatru Powszechnego w Warszawie. Trudno jednoznacznie określić co sprawiło, że Teatr im. Adama Mickiewicza w Cieszynie wypełnił się po brzegi. Czy były to znakomite recenzje spektaklu, czy też fala popularności rozlewająca się wokół twórczości i działań polskiej noblistki. Jedno jest pewne, spektakl w reżyserii Michała Zadary skutecznie wypromował cieszyński festiwal wśród polskiej publiczności, przez co chętni na wyprzedane bilety czekali przed teatrem, licząc na możliwość ich odkupienia.
Dla równowagi równie silnym akcentem w czeskim programie festiwalu był spektakl wieńczący ośmiodniową przygodę z kulturą przekraczającą nie tylko granice państw. Fikcyjno‐dokumentalny spektakl, poświęcony zamachowi na protektora Czech i Moraw w czasie II wojny światowej Richarda Heydricha, w wykonaniu praskiego teatru Pod Palmovkou zachwycił polsko-czeską publiczność. To sprawiło, że „294 odważnych” zdobyło tegoroczną nagrodę publiczności. Również jury festiwalu doceniło spektakl w reżyserii Tomáša Dianišky, przyznając mu „Złamany Szlaban” w kategorii teatrów, dla których podstawą inscenizacji jest literatura, ex equo z Teatrem Dramatycznym m.st. Warszawy za „Sztukę intonacji”. Polskiego zdobywcę „Złamanego Szlabanu” również można zaliczyć do perełek programowych tegorocznego festiwalu „Bez Granic”. Zyskał bowiem dodatkowo na znaczeniu dzięki spotkaniu z jednym z najwybitniejszych polskich dramatopisarzy współczesnych, reżyserem, krytykiem teatralnym i producentem Tadeuszem Słobodziankiem, który był bohaterem spotkania w ramach cyklu „Popołudnie mistrza”.
Podczas festiwalu, organizowanego wspólnie przez Solidarność Polsko-Czesko-Słowacką oraz czeskocieszyńskie Stowarzyszenie „Člověk na hranici”, widzowie zobaczyli 16 spektakli, zwiedzili 6 wystaw (w tym dwie plenerowe), wzięli udział w 2 spotkaniach (oprócz Tadeusza Słobodzianka, gościem festiwalu był także Jacek Pomorski – autor powieści „Praskie święta radości”), a także wysłuchali 2 koncertów, w tym jeden na pograniczu muzyki i literatury, będący wspólnym projektem jazzowego tria RGG oraz Roberta Więckiewicza – jednego z najważniejszych polskich aktorów filmowych i teatralnych.
Czy festiwal można zatem zaliczyć do udanych? – Bardzo nas cieszą opinie uczestników, którzy przyjęli nasze zaproszenie do teatralnej uczty, przygotowanej przez nasze dwie organizacje pozarządowe. Dlaczego to podkreślam? Nie wszyscy mogą być bowiem świadomi faktu, że za festiwalem nie stoją wielkie instytucje z budżetami gwarantującymi płynną organizację imprezy. Oczywiście wspierają nas m.in. Cieszyński Ośrodek Kultury COK „Dom Narodowy”, który w tym roku pełnił rolę współorganizatora, ale budżet tak dużej imprezy opiera się głównie na dotacjach i grantach, o które każdego roku walczymy, uzupełniając go o wsparcie sponsorów. Dzięki temu możemy zaprezentować bogaty i wartościowy program szerokiemu gronu publiczności, która nie zawsze dysponuje zasobnym portfelem na zakup biletów. A to w obecnych, trudnych czasach galopującej inflacji jest jednym z czynników determinujących nasze uczestnictwo w kulturze. Festiwal był udany również przez swoją różnorodność programową, z czego osobiście jestem bardzo zadowolona. Kończąc festiwal czeskim spektaklem prezentowanym po polskiej stronie, a więc w Tatrze im. Adama Mickiewicza w Cieszynie, symbolicznie przekraczaliśmy granicę naszego festiwalu „Bez Granic” – podsumowuje Petra Slováček Rypienová, dyrektorka organizacyjna reprezentująca czeskiego partnera festiwalu, a więc stowarzyszenie Člověk na hranici.
Wspomniane już wcześniej jury festiwalu, w składzie Dorota Buchwald, Karel Král oraz Miron Pukan zdecydowali przyznać nie jeden, a trzy nagrody. Oprócz wspomnianego już „Złamanego szlabanu” w kategorii teatrów, dla których podstawą inscenizacji jest literatura, przyznano także nagrodę w kategorii teatrów, w których lalki są równorzędnymi aktorami i bohaterami oraz w kategorii teatrów przekraczających granice gatunków. Wśród teatrów lalkowych „Złamany Szlaban“ przyznano teatrowi Buchty a loutky z Pragi za przedstawienie „R.U.R.” według Karela Čapka. Przekraczającym granicę gatunku okazał się natomiast spektakl „Gadžové jdou do nebe” Jiříego Havelki i kolektywu z teatru Husa na provázku z Brna. Mimo iż wszystkie nagrody przyznawane podczas Międzynarodowego Festiwalu Teatralnego „Bez Granic/Bez hranic” mają charakter honorowy, to jednak w opinii nagrodzonych zespołów teatralnych są niemniej ważne z uwagi na międzynarodowy charakter imprezy.
31. Międzynarodowy Festiwal Teatralny Bez Granic/Bez hranic przeszedł do historii wydarzeń kulturalnych Cieszyna i Czeskiego Cieszyna. Zapisał się w niej znacząco i emocjonalnie. Pobudził uczestników do wielu refleksji, pozwalając na poznanie zupełnie innej formy teatru, niż ta, do której są przyzwyczajeni. Był teatr tradycyjny, oparty głównie na aktorze, jak również widowiskowość. Były przedstawienia renomowanych teatrów instytucjonalnych, jak i dzieła scen niezależnych i lalkowych. Były tradycyjne przestrzenie teatralne, jak również kameralne przestrzenie, w których drugi rok z rzędu perełką pod każdym możliwym względem jest sala Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego zlokalizowana w dawnej synagodze w Czeskim Cieszynie. Wszystko to sprawia, że z niecierpliwością będziemy oczekiwać kolejnej edycji festiwalu, który skrojony jest idealnie na miarę Cieszyna i Czeskiego Cieszyna.
