Porzóndzymy pogadamy – Maria Nowak

0
645
- reklama -

Jakosi s tego Ustrónio nie poradzym wylyś, bo fórt kierysi mi je naporynczany, do pofulanio se sy mnóm. Rychlij uż w tym mojim TRAMWAJU było aże trzóch chłopów s Ustrónio i dzisio prziszła raja na kogosi kiery obleczóny je w piekne szaty. Trefiło to na jednóm szykownóm ustrónioczke, kiero poradzi moc fajnie prawić i wyrzóndzać po naszymu.Tóż też skyrs tego dóm sie dzisio ś nióm do rzeczy w tym naszym sześdziesióntym drugim nomerze TRAMWAJA CIESZYŃSKIGO. 

Maria Nowak – ustrońska znawczyni gwary cieszyńskiej, autorka tekstów i wierszy gwarowych. Absolwentaka Technikum Ekonomicznego w Cieszynie oraz Akademii Ekonomicznej w Katowicach. Długoletnia główna księgowa Gazety Ustrońskiej, a także korektorka tekstów gwarowych i członkini Klubu literackiego „Nad-
olzie” w Cieszynie, a także członkini Stowarzyszenia Autorów Polskich. Znana jest także z pisania wierszy okolicznościowych i religijnych, które inspirowane są jej wewnętrznymi emocjami. Swoje działania poświęca ustrońskiej społeczności, które zapisane w słowach mają już dzisiaj wymiar ponadczasowy. Swoją twórczość prezentuje na różnych spotkaniach z ludnością naszego regionu, ale także na spotkaniach Stowarzyszenia Autorów Polskich. Wielkim uznaniem z ostatniego okresu jej twórczości cieszy się „Kolynda Bezdomnych” i wiersz „Kapłaństwo”. Pani Maria może się także pochwalić Honorowym Dyplomem Uznania za zasługi dla Miasta Ustronia, a także Aktem Uznania ZG. Macierzy Ziemi Cieszyńskiej za ofiarną pracę na rzecz naszego regionu.  

Fryderyk Dral – O was paniczko wszedcy wasi znómi prawióm, że uż dłogi roki, kierych ani nie poradzóm porachować, leży wóm na sercu wszecko to, co nasza ziymia cieszyńsko mo nejlepsze i najpiekniejsze. Podobnież robicie to dziynnie łod podobiodka aże po swaczyne i fórt tej energije wóm nie chybio, a nikierzi aji prawióm, że mocie ji eszcze kapkem na zbyciu. Fest was też chwoli światowy artysta malorz pón Szczepón Pako i aji je przi tym kapke zowistny, bo kansi napisoł, że chciołby chociż sióngnóć we swoji sztuce tak daleko jako wóm sie to podarziło. Prawióm też o was, że lekuśko przichodzi wóm pisani rozmajtych ekumenicznych wierszy i godek po polsku i po naszymu. Coby eszcze było tego mało to, tako jedna zasłóżóno rechtoraka i poetka Teresa Waszut prawi o was, że w tym co robicie dlo Ustrónio widać jak strasznie mocie fest radzi swjóm familije, kiero kiejsi swoji korzynie zapuściła w hermanicki dziedzinie. Chwoli was też moc ustrónioków, kierzi sóm uż na pyndzyji za to, żeście dłogi roki zdarma pumogoli dować im do porzóndku jejich PIT-y. Ni mogóm sie też wasi znómi nachwolić tego waszego pumoganio przi załatwianiu wszeckich papiórów, jak waszo dziedzina dała sie do rychtowanio nowego waserlajtungu.

Maria Nowak  – Panie redaktorze, przeca ni mach tako, coby cosi wóm o sobie nie rzeknóć po naszymu, jak rzeście mie uż upytali. Jak wiycie, to moji żywibyci uż dłógo trwo i skyrs tego  do łopowiadanio i do pisanio nazbiyrało sie moc wiecy.

- reklama -

Jako młodo urzyndniczka z Kuźni Ustróń zostałach przijjynto na szefa finansów miasta. W rokach siedymdziesióntych w Ustróniu straszecznie moc sie działo. W dolinie Jaszowca już stoły przepiekne, moderne dómy wczasowe. Wystawióne zostały dlo odpoczynku klasie robotniczej: górnikóm, hutnikóm, rechtoróm, poczciorzóm, kolejorzóm i jeszcze dlo moc jinszych przidajnych zawodów.

W mieście takich łobiektów nie było wiela, same przedwojenne. Na lato autobusami, cugami zjyżdżało sie tysiónce letnikorzy i miyszkali prywatnie na kwartyrach u ustrónioków. Nad Wisłóm, na basenie była, deka przi dece, a na nich wylegiwały sie rodziny z dzieckami. Wygrzywali sie, a swoji blade, na pół gołe zadki wystawiali do słońca. Kómpali sie w plosie pod tamóm, baji też na basynie. Dziecka gołymi rynkami chytały pstróngi, ale sie to im nie łudawoło. Letnikorzami rzóndził sierżant Kupka. Jak sie wysypywali z pocióngu, autobusu to podlatywoł, czy gdo se życzył, czy ni, ładował walizki na swój bicygiel na kierownice, na prziczepke i kludził na kwartyry. Mioł swój cynnik, a gdo nie chcioł płacić, to spadki łodwoził walizki na przistanek. Nigdy sie nie doł wyfikać, a na wszyckim łumioł zarobić.

W Ustroniu mioł swojóm rezydencyje gienerał Ziyntek, kiery szefowoł Radzie Wojewódzkij w Katowicach, a późni piastowołurzónd wojewody ślóńskigo.

Jeszcze od Franca Jozefa, aż do dzisio mómy tu na dziedzinie taki zwyczoj, że wygrywo sie na trómpetach, harmoniji zocnym ludziom na miano. Przijyżdzo tako kapela na bicyklu i stanóm ci pod łoknym i grajóm sto lat, a potym jakisi moderne pieśniczki. I grajóm tak dłógo, aż cosi nie wpadnie im do kapsy i nie poczynstujóm czymsi łostrzejszym. Zazwyczoj, wygrywali Jozefom, Janóm, Pawlokom, Pietróm, Juróm, Władóm, Hanóm, Zuzkóm. Pod wieczór nikiere kapele były tak nadrzite, że ledwo stoły na nogach. Tóż musicie wiedzieć, jaki to grani u tych ostatnich imiynników wyglóndało. Za rok już jich pod chałupe nie puścili.Jak gienerał Jerzy Ziyntek zaczół tak na dobre przi swoji Zielónej ulicy miyszkać, to trzo muzykanci sie zmówili, że pudóm mu na jego miano- Jyrzigo wygrać. Piekne pieśniczki grali, aji pobożne też. Gienerał nie wiedzioł co sie robi i przicis na taki czyrwióny knefel i telefón alarmowy zazwónił na milicyji. Władza chnet przijechała i drapła kapele do gazika, za to, że zakłócajóm cisze nocnóm, a nie wiadomo, czy cosi jeszcze politycznego nie kómbinujóm. Wsadzili ich wszyckich do kozy. Muzykanci w kozie beczeli, że chcieli dobrze. Pón Ziyntek to taki poczciwy, swój chłop. Dbo ło Ustroń, skludzo gaz na osiedla, buduje cesty, że to straszeczne nieporozumieni i pytali szanderów, aby ich wypuścili. Boli sie, że w kozie przekiblujóm do rana, a po tym wiyźniarka weźnie ich na kómende do Cieszyna do prowdziwego harestu. Łóni nie sóm żodni polityczni, jyno podtrzimujóm tradycyje. Milicyjant tutejszy człowiek wiedzioł, ło co chodzi i zazwonił „wyżyj”, bo tylko wyznaczóni mogóm, mówić z takóm ważnóm łosobistościóm. Pón Ziyntek zrozumioł dobre intyncyje muzykantów, kozoł ich puścić. Posłoł dobry kóniok i wielasi stówek. Chłopy pinióndzóm były rade, a na kóniak sie krziwili, bo ni mieli we zwyku pić takij łoszkliwej gorzołki.

Jakżech na poczóntku spóminała, we finansach liczylimy podatkii potym łobywatele chodzili ich płacić do gminnej kasy. Kie piyrszy sekreciorz KC Edward Gierek wybudowoł se wile kole Gienerała, to jóm zgłosił do łopodatkowania. Podatki przijyżdzoł płacić, jakisi spolegliwy towarzysz s powiatu. Szoł prosto do gabinetu Fojta /naczelnik miasta Ustrónia/ Włodzimiyrza Gołkowskigo, a tyn od razu na telefon i brziknył dó mnie. Jo wystawiałach kwit i niósłach pinióndze do kasy. Roz się tyn „ważny” spóźnił i prziszeł moc po terminie. A tu już narosły łodsetki. Jak tyn to usłyszoł, że na kwicie bydóm wypisane, zaczół lamencić, że straci zaufani, jak to pón Gierek łuwidzi w Warszawie. Nie wiy co z nim zrobióm, wyciepióm z partyji i cały kómitet powiatowy na tym uciyrpi. Pytoł nas pieknie by my ty łodsetki pierwszymu Sekreciorzowi nie liczyli. Jo brzinkłach do szefów od finansów w powiecie, co mómy robić. Ci rozkłodali rynce, że nic sie nie do zrobić, bo taki sóm paragrafy. Tyn „Borok” chytoł sie za serce, a my z Fojtem myśleli w duchu, że by nóm tu przipadkiem nie wyprościł klepetów. To by ci  dopiero była sumeryja!

W kóńcu prziszło nóm do głowy, żeby tyn podatek napisać na dwóch kwitach. Na jednym wyliczony, a na drugim łodsetki. Tak my mu uratowali skóre. Łodsetki towarzysz zapłacił z własnej kapsy, a pón Gierek, tak se myślym, takigo kwitu nigdy nie łuwidzioł na łoczy. Na drugi rok przijechała już inszo łosoba. Isto tego poprzednika za moc zdrowiczka to kosztowało i sóm zrezygnował s tej zaszczytnej funkcyji.

Dzielnica wczasowa Jaszowca była wielkóm hyróm na całóm Polske. Tam stoło moc dómów wczasowych. Była przichodnia, sklepy, dóm kultury, kierymu dowodził słynny Łoswald Szczurek, tor saneczkowy. Tych łobiektów było kole dwacet. Ino nie zdónżono wybudować basynu, choć był w planach. Miasto z pumocóm zjednoczyń, ministerstw dbało, jakby to dzisio pedzieć ło całóm infrasztrukture. To były wielkucne pinióndze, jak na skromny budżet Ustrónia. Tóż były spisywane łumowy, kiery jaki łośrodek mo jeszcze dodatkowo zapłacić za utrzymanie terynu, łoprócz podatku od nieruchomości. Były to łumowy łobowiónzujónce na moc roków do przodku. Po pierszym moju mieli przijechać przedstawiciele zjednoczyń z prawnikami, by na nowo to poprzedłużać  i dopisać zmiany i ustalić czyńściowy zwrot kosztów miastu. W łumowach, to sie pieknie nazywało partycypacyja w kosztach. Na Jaszowcu w nocy miało być wszyndzi widno, bo gdyby gdosi doł ci w pysk, żebyś go poznoł. Dziury w ceście Miejska Służba Drogowa zaroz łotała, żeby lufciorze nie połómal se klepetów.

Ty napisane przez móndre głowy papióry trefiły na biurko Fojta, coby przed podpisaniym ich przesztudyrowoł. Jo, też ich miała widzieć i policzyć, czy czasym nas tam, na czymsi nie łoszwabili, a Jyndrys łod infrasztruktury mioł to przeszkartować, czy im przipadkiym cosi nie łuciykło. Naroz sie papiórska straciły i nigdzi u żodnego jich nie było. A tu już jutro pierszy moja, a na drugi dziyń majóm przibyć delegaci. Już łostatnigo kwietnia siedzieli my po godzinach. Ściymniało sie, szoł uż cestóm capstrzik, a my fórt hladali. Piyrszego moja po pochodzie, zaś my prziszli do gminy na nowo grzebać. Fojt z towarzyszami gościł sie na piyntrze w kómitecie, a my boroki, przekopywali segregator za segregatorem i nic. Irka tego nerwowo nie zdzierżała i poszła rzykać do kościoła. I w kóńcu doszli my do tego, że jisto bydóm kansi w gabinecie u Fojta, dobrze schowane. Wlyźli my do łotwartego do korzónt biura i zaczyli łotwiyrać wszycki podstólki i hladać też za wszyckimi dwiyrkami, czy kaj za co nie spadło. Jedna z paniczek stoła na wachcie i wachowała, by nas gdo nie łuwidzioł. Nó, też my nic nie naszli. Prziszli my spadki do biura, tak przejynci. Jako to bydzie gańba na całóm  POLSKE. Naroz, cosi mi tukło do głowiczki, by podziwać sie za przedwojenny szyfóner, zawiyrany na rolete. I co widzym, kónsek szarej teczki z maszkóm i jakisi papiór pod nióm. Łodstawiómy szafe, a tam ze zadni ścianki wysypały sie na deliny, ty ważne dokumenciska. Mówiym wóm jako ulga. Tego żodyn nie uwierzi, co mu sie nigdy nic nie straciło. Po tej straszliwej przigodzie Fojt doł zgode, na kupieni nowych mebli do ksiyngowości. W tych czasach wszycki wydatki na administracyje były łokropecznie limitowane i nie szło se tak furtać pinióndzami podatników.

APRYLA!

Trze żabnioki od Cieślarki
Błozna zrobiły ze starki.
Borok starka tak nimocno
Szła do gminy strasznie procno.
Bo mo czekać zapómoga,
Wyrzykano wprost od Boga.
Burmistrz mieli jóm przidzielić
– Pójdym po nióm po niedzieli.
Kupiym se choć nowe szróty,
Może starczy też na bóty, 
Lajbik, rozsypoły nowe
I piekny kłobuk na głowe.
Pohladałach kasy w gminie
U kasjerki już po minie
Widzym,że tu nie gro cosik,
Bo nie czako żodyn grosik.
Poszłach spadki swojóm drogóm,
By wyłotać chłapcóm logóm,
I poprawić jeszcze kijym,
Że wysłali mnie z Aprylym.
Dyć ni majóm nic wyćwiki,
Tylko w głowie fiki miki,
Nie szanujóm ani starki,
TE PLUGAWCE od Cieślarki!